Od strony słowotwórczej nazwa regionu Śląsk niczym nie różni się od nazwy kraju Polska. Obie nazwy utworzono od rzeczownika za pomocą przyrostka „-sk”, który jest formantem przymiotnikowym, kontynuacją języka prasłowiańskiego -ьskъ- (PIE *-iskos) określającym przynależność do czegoś. Z formantem -sk- i końcówką rodzaju męskiego lub nijakiego, tworzono bardzo dawne nazwy miejscowe, np. Gdańsk (przed 1000).

REKLAMA

Nazwa Polska jest dziś interpretowana jako rzeczownik pole plus formant -ska, rodzaju żeńskiego, bo z domyślnym „ziemia”. To jest typowa forma określania krajów w językach słowiańskich, „czeska ziemia”, ruska ziemia” itd.

Nazwa Śląsk pochodzi od rzeczownika plus formant -sk, rodzaj męski -skъ. Dziś nie ma żadnej końcówki, pierwotnie zakończeniem był jer twardy, samogłoska zredukowana, o bardzo krótkiej wymowie. W przymiotniku śląski mamy pierwotną końcówkę -skъ-jъ, która jednak w formach substantywizowanych, czyli takich, z których zrobiono rzeczownik, się nie utrzmuje, jako końcówka przymiotnikowa. Stąd mamy dziś w języku polskim i jego śląskim dialekcie jednosylabowe nazwy: Śląsk, Ślōnsk, Ślůnsk. Jednak w innych językach słowiańskich ta nazwa przybiera formę nijaką z domyślnym czeskie Slezsko, słowackie Sliezsko (pole) lub żeńską górnołużyckie, chorwackie, macedońskie Šleska (ziemia), także dolnołużyckie Šlazyńska, co jest slawizacją niemieckiego dialektalnego Schläsing. Także w dawnych polskich formach mamy zakończenia na -o Szląsko, Szlesko. Może być pochodną rozszerzenia się tego wielkopolskiego typu nazewniczego, jednak forma kończąca się na -sk, wskazuje, że nazwa Śląsk jest rdzenna, śląska, nie została przyniesiona z innego polskiego dialektu, ani też z języka czeskiego.

Polska to jest ‘pole’ plus ‘-sk-‘, a Śląsk to jest, no właśnie co, plus ‘-sk-‘. Najpierw trzeba zrekonstruować fonetycznie, jak brzmieć miałby ten wyraz.
Na początku sybilant spółgłoska sycząca bezdźwięczna albo szczelinowa zadziąsłowa SZ [ʃ], znana w językach słowiańskich i germańskich albo szczelinowo dziąsłowo-podniebienna Ś [ɕ], znana tylko w języku polskim, no i też w mandaryńskim, a z bliższych dolnołużyckim i duńskim.
Kolejna to spółgłoska boczna dziąsłowa dźwięczna czyli L [l] ważne, że nie welaryzowana Ł [ɫ] tzw. l kresowe, aktorskie. Wskazuje to, że wyraz ten zaczynał się od grupy spółgłoskowej ŚL- czyli innej niż nagłos SŁ- w wyrazie Słowianie.
Samogłoska o barwie -e-, przedniojęzykowa, potwierdzają to i stare zapisy w języku polskim ‘Ślęzacy’; w tym przypadku język polski zmienił barwę samogłoski nosowej; przedpolskie -ę- miało formę pośrednią otwarte -ä[n]-, a potem w XV w. -ǫ. Samogłoska nosowa w polskim, w zestawieniu z niektórymi zapisami łacińskimi, wykazuje jednoznacznie na element nosowy, brzmienie samogłoski bądź N [n]. Ostatnim elementem rdzenia tego wyrazu była zapewne spółgłoska szczelinowa sycząca dziąsłowa dźwięczna Z [z], występuje ona w etnonimie Ślęzak, Ślązak czy w czeskim Slezsko.
W związku z tym etymologii nazwy Śląsk trzeba szukać w połączeniu: Ślę[n]z-sk.
Teraz pozostaje tylko ustalić co to jest Ślę[n]z- i sprawa jasna.

Kontynuacja odcinka: „Słowianie z Górnego i Środkowego Przyodrza – geneza nazwy i pojęcia Śląsk”

#średniowiecze #starożytność #historiapolski #śląsk #komparatystyka #etymologia #ślęza #ślęzanie #silingowie #wandalowie #lugiowie #celtowie #słowianie #hydronimia

Jeżeli podoba Ci się podcast INTERPRETACJE możesz go wesprzeć w serwisie Patronite.pl: 👉
https://patronite.pl/podcastinterpretacje
Albo postawić symboliczną kawę w serwisie Buycoffee.to: 👉
https://buycoffee.to/podcastinterpretacje

Autor: prof. Gościwit Malinowski
Profesor w Instytucie Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych Uniwersytetu Wrocławskiego; więcej na blogu:
http://hellenopolonica.blogspot.com  oraz na stronie:
https://wroc.academia.edu/GosciwitMalinowski