Baskowie i ich język są fenomenem we współczesnej indoeuropejskiej Europie. Ukształtowali się najpewniej jako połączenie większościowych neolitycznych rolników przybyłych drogą śródziemnomorską oraz mniejszościowych lokalnych łowców-zbieraczy. Można sobie wyobrazić, że Proto-Baskowie zajmowali w przeszłości bardziej rozległe tereny na północ wzdłuż wybrzeży Atlantyku i że neolityczni rolnicy wędrując z Anatolii pozostawili po drodze pokrewne Baskom społeczności np. na Sardynii. Ale o twarde dowody na to trudno, jedynie Iberowie wydają się z nimi blisko związani i to chyba nie tylko geograficznie.

REKLAMA

Baskom udało się przez tysiąclecia zachować własną odrębną tożsamość, związaną z mową oraz ojczystym krajem po obu stronach Pirenejów. Tożsamość ta musiała powstać najpóźniej ok. 2500 r. p.n.e., gdy doszło do genetycznej indoeuropeizacji Półwyspu Iberyjskiego. Szczegóły tych wydarzeń pozostają nieznane, musiały być jednak na tyle dramatyczne, że wygasły niemal wszystkie linie męskie (Y-DNA) neolitycznych rolników, na całym Półwyspie Iberyjskim zastąpione przez geny indoeuropejskie czyli pasterzy z nadczarnomorskich stepów. Wśród ludności wasko-akwitańskiej te przeobrażenia genetyczne nie wpłynęły jednak na język, prowadząc do jej izolacji w górach i odwrócenia się od indoeuropejskich sąsiadów. Wygląda to tak jakby społeczność baskijska przetrwała dzięki lokalnym kobietom, które nawet jeśli poczęły dzieci z przybyszami, wychowały te dzieci w lokalnej tradycji i w przedindoeuropejskim języku. Gdy tymczasem w innych częściach Iberii czy Galii zapanowali indoeuropejscy przybysze – Luzytanowie, Wettoni, Celtyberowie, Galowie. Z czasem Rzymianie. Baskowie i Akwitanowie oddawali z czasem jakiś pograniczny teren przybyszom, ale nigdy nie poddali się w całości. Region przez nich zamieszkały mógł być zaniedbywany przez Rzymian, jednak, gdy cesarstwo osłabło, nie poddał się germańskim państwom przejmującym terytorium imperium Romanum. Oparli się początkowo i Wizygotom, i Frankom.

Paradoksalnie Basków uratował muzułmański podbój państwa Wizygotów w 711 r.. Stali się matecznikiem rekonkwisty i pograniczem świata chrześcijańskiego. Sama chrystianizacja ich ludu trwała długo, rozpoczęła się już w IV wieku, formalnie została ukończona przed VIII wiekiem, aczkolwiek relikty pogaństwa trzymały się mocno aż do XV wieku.
W VIII wieku Baskowie i Akwitanowie stawili opór Arabom i Frankom. Tym drugim nie powiodło się do końca. Średniowieczne księstwo Akwitanii leżące na północ od Garonny zostało podbite przez Franków w 769 r., jego część, księstwo Waskonii czyli Gaskonia zostało odzyskane przez Basków w 864 i pozostało w ich rękach do 1053 r.

Na początku IX wieku baskijski wódz Inigo Arista pokonał najpierw armie emiratu Kordoby, później Karolingów i utworzył samodzielne królestwo Pampelony w 824 r., później zwane Nawarrą. Rekonkwista powiodła się w dużej mierze właśnie dzięki Baskom, którzy jako starzy chrześcijanie byli pewnym oparciem dla władców państw hiszpańskich w odróżnieniu od ludności rzymskiej na południu, która nieraz wiele wieków nieraz żyła pod muzułmańskim panowaniem. Baskowie byli jednak zbyt nieliczną nacją, by narzucić trwale dominację swego etnosu w Hiszpanii, zwłaszcza po tym jak Królestwo Nawarry przeszło w ręce niebaskijskich dynastii, jako pierwszej francuskiej z Szampanii w XIII w. Jednak aż do końca wieku XVIII Baskowie zachowali swoje tradycyjne prawa fueros, gwarantujące autonomię, w tym i zachowanie języka. Dopiero rewolucja francuska w 1790 r. pozbawiła ich praw we Francji, a w Hiszpanii ostatecznie po wojnach karlistowskich w 1878 r. podpisano porozumienie ekonomiczne w warunkach okupacji Kraju Basków przez wojska hiszpańskie. Opór przeciw liberalnym rządom Hiszpanii stanowił zalążek baskijskiego nacjonalizmu.

#starożytność #prehistoria #paleolit #mezolit #neolit #megality #Iberowie #semici #Akwitanowie #Baskowie #Rzymianie #Gaskonia #indoeuropejczycy #archeologia #genetyka #epigrafika #makrorodziny #paleohiszpańskie #neolityzacja #megality #migracje

Jeżeli podoba Ci się podcast INTERPRETACJE możesz go wesprzeć w serwisie Patronite.pl: 👉
https://patronite.pl/podcastinterpretacje

Albo postawić symboliczną kawę w serwisie Buycoffee.to: 👉
https://buycoffee.to/podcastinterpretacje

Autor: prof. Gościwit Malinowski
Profesor w Instytucie Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych Uniwersytetu Wrocławskiego; więcej na blogu:
http://hellenopolonica.blogspot.com  oraz na stronie:
https://wroc.academia.edu/GosciwitMalinowski