Czym są Banki Spółdzielcze?

REKLAMA

Otóż – od banków komercyjnych różni je to, że ich właścicielami są spółdzielcy, a więc osoby działające lokalnie. Inaczej mówiąc Bank spółdzielczy to przedsiębiorstwo, które działa na rzecz swoich członków.

Spółdzielcy to osoby, które zdecydowały się połączyć siły finansowe, aby wspólnie realizować ustalony cel jakim jest wspieranie finansowe okolicznej społeczności. Banki spółdzielcze działają w Polsce od  ponad 150 lat, mając najdłuższą nieprzerwaną historię w polskiej bankowości, która opiera się tylko i wyłącznie o polski kapitał. Ustrój organów banku spółdzielczego jest trójkompozycyjny. Bank spółdzielczy posiada własną strukturę organizacyjną, na którą składają się: 1. walne zgromadzenie – pełni rolę najwyższego organu nominacyjnego i uchwałodawczego, 2. rada nadzorcza – kontroluje działalność banku spółdzielczego, wykonuje czynności kontrolne oraz nadzorcze, 3. zarząd – reprezentuje bank spółdzielczy oraz zarządza jego działalnością, przysługuje mu domniemanie kompetencji.

Należy podkreślić, że Naród Polski w okresie schyłkowym XIX wieku przeżywał bardzo trudny okres. Ziemie polskie były rozdarte pomiędzy trzech zaborców, szerzyła się lichwa a tym samym bieda w małych ośrodkach miejskich i wiejskich. Nadto był brak odpowiedniej edukacji, który  utrudniał podtrzymywanie i budowę tożsamości narodowej. Jednak w tym trudnym okresie znaleźli się tacy ludzie jak: Ksiądz Stanisław Stojałowski czy  Franciszek Stefczyk i inni, dzięki którym zaczęła się rozwijać spółdzielczość oraz m.in. kółka rolnicze. Przy kółkach rolniczych zaczęły powstawać pierwsze Kasy Stefczyka, spółdzielnie, mleczarnie, ochotnicze straże pożarne i inne organizacje. Dzięki kółkom rolniczym, zakładaniu sklepów były rugowane karczmy, zaczęto sprowadzać nowe rośliny, odmiany zbóż. Zaczęło się również kształcenie rolnicze. W okresie zaborów kółka rolnicze były szkołą chłopskiego rolnictwa, polegający też na  rozwoju czytelnictwa; pogadanek, odczytów; zespołowego zaopatrywania w środki produkcji. Stały się też ośrodkami uświadamiania społeczno-narodowego. Nadto kółka rolnicze stanowiły bazę społeczną w oparciu o którą powstały inne organizacje i instytucje wiejskie takie jak:  koła gospodyń wiejskich (KGW), związki młodzieży wiejskiej (ZMW), ochotnicze straże pożarne (OSP) , biblioteki, świetlice, domy ludowe, nazywane popularnie domami rolnika czy też spółki typu spółdzielczego.  W 1890 roku Franciszek Stefczyk, młody nauczyciel ze szkoły rolniczej w Czernichowie pod Krakowem, otwiera pierwszą Spółkę Oszczędności i Pożyczek. Kasy spółdzielcze stały się atrakcyjną alternatywą dla lichwiarskich form pożyczania pieniędzy, które powodowały niejednokrotnie upadek gospodarstw chłopskich czy też drobnej przedsiębiorczości. W okresie tym bieda spowodowała ogromną falę emigracyjną liczącą wiele milionów Polaków.  Sama wielka emigracja z ziem polskich pod zaborem Rosji, Niemiec i Austrii do Ameryki, która  miała miejsce pod koniec XIX i na początku XX wieku, liczyła  ponad 2,5 miliona Polaków. Była to w większości ludność zajmująca się rolnictwem lub nie posiadająca majątku. Ogółem w tym okresie wyemigrowało wg różnych szacunków ponad 5 milionów Polaków.

 Po odzyskaniu przez Polskę w 1918 roku  niepodległości przynależność do kas była zjawiskiem masowym wśród rolników i mieszkańców miast. Ostatnim dziełem życia Stefczyka była konsolidacja kas spółdzielczych poprzez powołanie Centralnej Kasy Spółek Rolniczych.  Natomiast po jego śmierci kasy spółdzielcze przyjęły nazwę „Kasy Stefczyka.

W 1939 roku istniało 3,5 tys. kas, do których należało ponad 1,5 miliona osób. Po 1945 roku w czasach PRL-u Kasy Stefczyka były niewygodne z propagandowego punktu widzenia. Były one celowo niszczone i w 1975 roku – Ustawa Prawo bankowe z dnia 12 czerwca 1975 r. (Dz. U. Nr 20, poz. 108, zm.: Dz. U. z 1981 r., Nr 17, poz 82) na mocy której ostatecznie je zlikwidowano a cały ich majątek przekazano bankom spółdzielczym. Należy podkreślić, że w związku z reformą bankowości w Polsce przeprowadzoną jeszcze w 1948 roku upaństwowiono wszystkie banki do powiatowych włącznie. Pozostały tylko trzy typy spółdzielczości, w tym Gminne Kasy Spółdzielcze. 

Tak też w 1949 roku Gminne Kasy Spółdzielcze zwane Kasami Stefczyka w Barwałdzie Średnim, Choczni, Mucharzu, Radoczy i Witanowicach połączyły się z Bankiem Ludowym w Wadowicach tworząc Bank Spółdzielczy w Wadowicach zrównany do Gminnej Kasy Spółdzielczej. W 1952 roku zniesiono możliwość prowadzenia działalności oszczędnościowej na własny rachunek, którą przejęła Powszechna Kasa Oszczędności. 

W 1956 roku przywrócono to prawo oraz nazwę spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych. W 1957 roku powołano do życia Związek Spółdzielni Oszczędnościowo-Pożyczkowych jako centralę organizacyjno-rewizyjną. Art. 36 Ustawy o prawie bankowym z 1960 roku dawał spółdzielniom oszczędnościowo-pożyczkowym prawo używania nazwy „bank” z dodaniem wyrazu „spółdzielczy” lub „ludowy” (Dz.U. z 1960 r. nr 20, poz. 121) Część spółdzielni wykorzystując to prawo używała nazwy mieszanej, zachowując częściowo dotychczasową nazwę, np.: „Spółdzielnia Oszczędnościowo-Pożyczkowa Bank Spółdzielczy”. W 1964 roku Związek Spółdzielni Oszczędnościowo-Pożyczkowych zmienia się na Centralny Związek Spółdzielni Oszczędnościowo-Pożyczkowych. W 1974 roku ograniczono kompetencje Centralnego Związku SOP, a w 1975 roku połączono go z Bankiem Rolnym tworząc państwowo-spółdzielczy Bank Gospodarki Żywnościowej, w którym 54% udziałów posiadał Skarb Państwa, a 46% posiadały banki spółdzielcze. Spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe zostały zobligowane do używania ujednoliconej nazwy ze słowami „bank spółdzielczy”, stając się jednocześnie bankami w pełni tego słowa znaczeniu, na podstawie Ustawy o prawie bankowym z 1975 roku. BGŻ do 1990 roku pełnił funkcję związku rewizyjnego i banku zrzeszającego z mocy prawa wobec banków spółdzielczych. Po 1990 roku utracił tę funkcję, a banki spółdzielcze zaczęły się samodzielnie zrzeszać, często dobrowolnie kontynuując zrzeszanie się w BGŻ. Po wejściu w życie Ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych z 2000 roku BGŻ starał się o przyznanie licencji banku zrzeszającego od Komisji Nadzoru Finansowego, ale nie uzyskał jej.

W ten sposób, w wyniku ewolucji, kontynuatorami przedwojennej działalności spółdzielni oszczędnościowych są dziś banki spółdzielcze.

W 1956 roku w związku z przemianami po ostrym okresie stalinizmu była możliwa reorganizacja Gminnych Kas Spółdzielczych na Kasy Spółdzielcze, a w roku 1961 w związku z reorganizacją spółdzielczości i powołaniem ponownie do życia Banków Spółdzielczych, powstał ponownie Bank Spółdzielczy w Wadowicach.

Wartym podkreślenia jest fakt, że zryw „Solidarności” i przemiany ustrojowe w Polsce po 1989 roku spowodowały, że Kasy Stefczyka odrodziły się na gruncie idei samopomocy oraz w nawiązaniu do tradycji zapoczątkowanej przez Franciszka Stefczyka i działają do dziś. (https://www.kasastefczyka.pl/spoldzielczosc )

Mając za cel dobro swoich klientów oraz cele efektywniejszego działania Banki podejmują czasem decyzje konsolidacyjne. Proces taki miał miejsce w 1999 roku kiedy to w dniu 31 grudnia tegoż roku Bank Spółdzielczy w Wadowicach wyraził akces przyłączenia się do Beskidzkiego Banku Spółdzielczego w Bielsku-Białej wnosząc wraz z tym m.in. historię swojego powstania, która jest związana z rokiem 1909 i Kasami Stefczyka w Choczni i Frydrychowicach. Beskidzki Bank Spółdzielczy działa przede wszystkim na terenie powiatu bielskiego i wadowickiego. Historia Beskidzkiego Banku Spółdzielczego sięga natomiast działalności Spółdzielni Oszczędności i Pożyczek w Kozach, której początkiem działalności jest data 6 stycznia 1911 roku. W tym to dniu na Walnym Zgromadzeniu w Kozach powołano Spółdzielnię jako Spółkę z nieograniczoną poręką, przekształconą następnie w Kasę Stefczyka, działającą do chwili połączenia się z Bankiem Spółdzielczym w Białej. 

Mówiąc o historii nie sposób nie wspomnieć o początkach bankowości w Komorowicach, miejscowości wchodzącej w obręb miasta Bielska-Białej, gdzie siedzibę ma działający obecnie Beskidzki Bank Spółdzielczy. W 1912 roku powołano Spółkę Oszczędności i Pożyczek w Komorowicach, która została przekształcona w Kasę Stefczyka. Jak wynika z dokumentacji archiwalnej w tym czasie, na tym terenie działały także Kasy Stefczyka w: Hałcnowie, Mikuszowicach i Straconce. Wymienione Kasy Stefczyka na przestrzeni roku 1949 postanowiły połączyć się z Bankiem Spółdzielczym w Białej i działać pod wspólną nazwą Bank Spółdzielczy Bielsko-Biała w Białej. Beskidzki Bank Spółdzielczy oprócz swojej siedziby w Bielsku-Białej posiada swoje oddziały w Bielsku-Białej i w Wadowicach oraz 3 Filie – w Bielsku-Białej, Kozach i Wilamowicach. 

Warto przypomnieć, że w trakcie przemian w latach 1989/90 następowała dzika prywatyzacja, która dotknęła również Banki. Niestety niektóre z nich były prywatyzowane poniżej ich wartości. 

Dlatego jeszcze raz należy podkreślić, że Banki Spółdzielcze działają w Polsce od  ponad 150 lat, mając najdłuższą nieprzerwaną historię w polskiej bankowości, która opiera się tylko i wyłącznie o polski kapitał, dlatego należy je wspierać. Wszystkie Banki Spółdzielcze w Polsce (grupa BPS i SGB https://www.kzbs.pl/Lista-bankow-spoldzielczych-2_086.html ), to instytucje z polskim kapitałem. Podobnie jest ze Spółdzielczymi Kasami Oszczędnościowo-Kredytowymi, popularnymi SKOK-ami. Natomiast banki komercyjne z większościowym rodzimym polskim kapitałem to: PKO Bank Polski, Pekao S.A., Alior Bank, Getin Noble Bank, Idea Bank, BOŚ – Bank Ochrony Środowiska, Pocztowy i Plus Bank. ( https://lepiejnizwbanku.pl/ogolna/polskie-banki-czy-niepolskie-kto-jest-wlascicielem/ )

Zdjęcia- Poprzednia siedziba Banku Spółdzielczego w Wadowicach przy ul, Sienkiewicza 7 oraz siedziba Beskidzkiego Banku Spółdzielczego w Wadowicach przy ul. Lwowskiej 72 A.

Żródła:

  1. Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Bielsku-Białej, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/en/zespol/-/zespol/133431 – wstęp do inwentarza autorstwa Bogusławy Czajeckiej
  2. Co to jest bank spółdzielczy?, https://mojbank.pl/nasza-grupa/co-to-jest-bank-spoldzielczy
  3. Beskidzki Bank Spółdzielczy, https://www.bankbbs.pl/pozostale/placowki/placowki#individual-moreinfo
  4. Kotowiecki A., Kółka i organizacje rolnicze na terenie Powiatu Wadowickiego, https://pressmania.pl/kolka-i-organizacje-rolnicze-na-terenie-powiatu-wadowickiego/?fbclid=IwAR1DXzjmxLfQhyP5S7HAbHO2k_bJV6YUG-YDLGhGnccfJwJekOGX5xz3oAY
  5. Zaleska M., Bankowość, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2013,
  6. Wikipedia.

Linki do artykułów o Spółdzielniach w rejonie Wadowic opublikowane na łamach Pressmania.pl:

Kotowiecki A., Spółdzielnie wojskowe w okresie międzywojennym, http://pressmania.pl/spoldzielnie-wojskowe-w-okresie-miedzywojennym/?fbclid=IwAR1dSsprKgHChHjJTrQusjou1heXXCx0HNjKNOvyjUj9xOojOxU3l8eAdSM

Kotowiecki A., Spółdzielnia Mieszkaniowa w Wadowicach, http://pressmania.pl/spoldzielnia-mieszkaniowa-w-wadowicach/?fbclid=IwAR3AcnQDLZL_4mmnTMt6DVO-GjyeCY326SD6JWP6hKAG2p7XZYdtMKBHp_A

Kotowiecki A., Spółdzielnia Inwalidów „Pionier” w Wadowicach, http://pressmania.pl/spoldzielnia-inwalidow-pionier-w-wadowicach/?fbclid=IwAR3uBOzx0w2A63mFOR2Y8VfRfiBPfLcistQVd0L1aptOptPdpFQ2vgyfYOc

Kotowiecki A., Spółdzielnia Pracy Kominiarzy w Wadowicach, http://pressmania.pl/spoldzielnia-pracy-kominiarzy-w-wadowicach/?fbclid=IwAR3uBOzx0w2A63mFOR2Y8VfRfiBPfLcistQVd0L1aptOptPdpFQ2vgyfYOc

Kotowiecki A., Powszechna Spółdzielnia Spożywców „Społem” w Wadowicach, http://pressmania.pl/powszechna-spoldzielnia-spozywcow-spolem-w-wadowicach/?fbclid=IwAR0ioOwMTaXwt817H0YOWTo9KDaO4lHwxTVdWtzFJMV8Jf7nZQuiXKdpeow

Kotowiecki A., Spółdzielnia Pracy Transportowo- Motoryzacyjna „PRZEWÓZ” w Wadowicach, http://pressmania.pl/spoldzielnia-pracy-transportowo-motoryzacyjna-przewoz-w-wadowicach/

Kotowiecki A., Gminna  Spółdzielnia Samopomoc – Chłopska w Wadowicach, http://pressmania.pl/gminna-spoldzielnia-samopomoc-chlopska-w-wadowicach/

Kotowiecki A., Wadowicka Usługowa Spółdzielnia Pracy, http://pressmania.pl/wadowicka-uslugowa-spoldzielnia-pracy/

Kotowiecki A., Spółdzielnie  uczniowskie, http://pressmania.pl/spoldzielnie-uczniowskie/

Kotowiecki A., Kółka i organizacje rolnicze na terenie Powiatu Wadowickiego, https://pressmania.pl/kolka-i-organizacje-rolnicze-na-terenie-powiatu-wadowickiego/?fbclid=IwAR1DXzjmxLfQhyP5S7HAbHO2k_bJV6YUG-YDLGhGnccfJwJekOGX5xz3oAY

Wójtowicz S., Zarys historii rozwoju Kółek Rolniczych na terenie pow. wadowickiego do 1976 roku. https://pressmania.pl/zarys-historii-rozwoju-kolek-rolniczych-na-terenie-pow-wadowickiego-do-1976-roku/?fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTEAAR1mqOqHOKgJD52CaXqN_WoJKGPDUc8SF-rABgnNOoQeBwhJxLIS4unKYMs_aem_Ad7aVYgQLDg2NubqwH6NykD1M3cMeHg5CbN6hOIHM9-NH30J3MI9p6n1ZcOCFBExAMaYRfY5F2_dTLvdrCbMSELE

Kotowiecki A., Spółdzielnia Rzemieślnicza Wielobranżowa w Wadowicach – początki jej historii, https://pressmania.pl/spoldzielnia-rzemieslnicza-wielobranzowa-w-wadowicach-poczatki-jej-historii/

Kotowiecki A., Wadowicka Spółdzielnia Transportu Wiejskiego w Wadowicach – zlikwidowana, https://pressmania.pl/wadowicka-spoldzielnia-transportu-wiejskiego-w-wadowicach-zlikwidowana/

Kotowiecki A., Bank Spółdzielczy w Wadowicach – Beskidzki Bank Spółdzielczy Oddział w Wadowicach,  https://pressmania.pl/bank-spoldzielczy-w-wadowicach-beskidzki-bank-spoldzielczy-oddzial-w-wadowicach/