Karta pocztowa reklamująca Wystawę Światową w 1899 r., widoczna Wieża Eiffel’a. Na licencji Wikimedia Commons.
Maciej Orzeszko
132 lata temu, 31 marca 1889 r., w Paryżu otwarto Wieżę Eiffel’a, wówczas najwyższy budynek na świecie.
Będąca ażurową, kratownicą z kutego żelaza wieża została zbudowana specjalnie na Wystawę Światową w Paryżu w 1889 r., miała upamiętniać setną rocznicę rewolucji francuskiej oraz zademonstrować poziom wiedzy inżynierskiej Francji – pod tym względem uważanej wówczas za przodujący kraj w świecie.
I. Projekt wieży
Za twórcę wieży uważa się Alexandre Gustave Eiffel’a (1832-1923), francuskiego inżyniera i konstruktora (m.in. wiaduktów, śluz i mostów). Eiffel był jednym z przeciwników dominującego w XIX w. w architekturze akademizmowi, którego zwolennicy uważali stal i żelazo za prosty materiał konstrukcyjny, i chciał swoim projektem wykazać, że budowle wykonane z żelaza będą stanowiły jeden z nurtów nowoczesnej architektury.
Alexandre Gustave Eiffel (1832-1923). Na licencji Wikimedia Commons.
W istocie twórcami projektu, zgłoszonego do konkursu na budowlę mającą uświetnić wystawę, byli dwaj pracownicy biura konstrukcyjnego Gustave Eiffel’a: Maurice Koechlin i Émile Nouguier. W dniu 18 września 1884 r. Eiffel, Koechlin i Nouguier zgłosili patent zarejestrowany pod numerem 164364. Projekt został zaprezentowany publicznie. 12 grudnia Eiffel odkupił prawa autorskie od Koechlina i Nouguiera, wraz z prawami do własności intelektualnej projektu.
W 1884 r. został opracowany pierwszy projekt wieży o wysokości 300 m. Spośród wielu propozycji minister handlu, odpowiedzialny za wystawę, wybrał projekt Eiffel’a. Początkowo planowano wybudowanie wieży w kształcie mostu nad Sekwaną, ale nie mogło to być zrealizowane z powodu złego podłoża na brzegach rzeki. Spośród 107 propozycji lokalizacji wieży ostatecznie zdecydowano się na Pole Marsowe, na którym miała odbyć się wystawa.
Plan Wieży Eiffla autorstwa Maurice’a Koechlin (ok. 1884). Na licencji Wikimedia Commons.
II. Budowa
W 1886 r. rozpoczęto prace przygotowujące teren pod budowę, którą od 1887 r. kierował Maurice Koechlin. Zbudowano cztery kamienne fundamenty o powierzchni ponad 650 m² każdy i sięgające 14 m pod ziemię od strony Pola Marsowego, a z drugiej strony 8 m. Prace nad fundamentami zakończono 30 czerwca 1887 r.
Budowa fundamentów wieży, 1887 r. Na licencji Wikimedia Commons.
Projekt był jak na tamte czasy b. kontrowersyjny, wiele bowiem osób ze środowisk twórczych oraz architektów twierdziło, że potężna wieża będzie szpeciła widok miasta. Już w miesiąc po rozpoczęciu prac, 14 lutego 1887 r., dziennik „Le Temps” opublikował słynny „Protest artystów” przeciwko budowie wieży. Podpisali go m.in. malarze Léon Bonnat, William Bouguerau i Ernest Meissonnier, poeci François Coppée, Leconte de Lisle i Sully-Prudhomme, pisarze Aleksander Dumas (syn), Guy de Maupassant, Edouard Pailleron i Victorien Sardou, architekt Charles Garnier, kompozytor Charles Gounot, rzeźbiarz Eugène Guillaume. Przeciwnicy budowy wieży podawali rozmaite argumenty, m.in. taki, że Paryż jest… kobietą i dodawanie „jej” elementów fallicznych (a za taki uważali wieżę) jest barbarzyństwem (to jednak były zupełnie inne czasy…). Nie przeszkodziło to jednak w prowadzeniu prac budowlanych zgodnie z planem.
Karykatura Gustave Eiffel’a porównująca wieżę z piramidami. Na licencji Wikimedia Commons.
Po roku cztery słupy zostały połączone w platformę. Elementy metalowe produkowano w fabryce Eiffla w Levallois-Perret. Po przetransportowaniu ich na plac budowy łączono je według projektu. Pracowano po 10 godzin dziennie.
III. Otwarcie i pierwsze lata Wieży Eiffel’a
31 marca 1889 r. Eiffel wywiesił flagę francuską.
Na budowę wieży przeznaczono 7,8 mln franków, czyli około 65 mln dzisiejszych złotych, z czego około 75% zwróciło się już w ciągu pierwszych 5 miesięcy (do końca roku, w którym zakończono budowę) od otwarcia wieży dla turystów. Dodatkowe zyski były czerpane ze sprzedaży małych figurek w kształcie wieży.
Etapy powstawania wieży od grudnia 1887 r. do marca 1889 r. Na licencji Wikimedia Commons.
Wieża była ogromną atrakcją wystawy, po jej zakończeniu jednak powstało pytanie o jej dalszy los. Oponenci byli zwolennikami jak najszybszej rozbiórki, jednak wobec dużych zysków osiąganych dzięki odwiedzającym ją turystom, zadecydowano o jej pozostawieniu na następne 20 lat. Gustave Eiffel nie chciał jednak dopuścić do rozbiórki, na szczycie wieży zainstalował laboratorium aerodynamiczne i meteorologiczne.
Ostatecznie wieżę uratowały próby telegrafu bezprzewodowego („bez drutu”) konstrukcji m.in. Juliana Ochorowicza w 1903 r., które wykazały, że wieża jest doskonałą anteną nadawczo-odbiorczą. Ponieważ wynalazkiem interesowała się armia francuska, środowiska wojskowe zapobiegły rozbiórce wieży. Przed I Wojną Światową uznano Wieżę Eiffel’a za obiekt militarny, zapewniała Paryżowi łączność z posterunkami wojskowymi na granicy z Niemcami (do tej pory do komunikacji używano gołębi pocztowych).
Plakat z okresu Wystawy Światowej w 1899 r. Na licencji Wikimedia Commons.
Podczas wojny na wieży zainstalowano także aparaturę do zagłuszania niemieckich radiostacji, co b. skutecznie dezorganizowało pracę łączności Armii Niemieckiej m.in. podczas bitwy nad Marną w lecie 1914 r.
IV. Dalsze dzieje Wieży Eiffel’a
Kolejne lata były dla Wieży Eiffel’a łaskawe – Paryż nie ucierpiał podczas obu wojen światowych, a solidna konstrukcja i ogromne dochody spowodowały, że nikt nigdy poważnie nie myślał o jej zburzeniu czy demontażu. Podczas II Wojny Światowej Francuzi przecięli jedynie kable od wind. Uszkodzenia tego „nie udało” się naprawić aż do 1946 r. – w wyniku czego np. odwiedzający Paryż w lecie 1940 r. Adolf Hitler nie zdecydował się na wejście na wieżę.
Amerykańscy żołnierze pod Wieżą Eiffel’a w wyzwolonym Paryżu, sierpień 1944 r. Na licencji Wikimedia Commons
Z biegiem lat wysokość wieży zmieniała się, co miało m.in. związek z instalacją na jej szczycie różnych anten. W momencie oddania do użytku w 1889 r. wynosiła ona 312,27 m, obecnie – 324 m. Jej wysokość zmienia się o 18 cm w zależności od temperatury. Pod wpływem wiatru wieża kołysze się na 6–7 cm. Cała konstrukcja wieży składa się z 18,038 części metalowych i około 2,5 mln nitów, jej całkowita masa, razem z betonowymi filarami wynosi około 10 000 ton. Nacisk wieży na podłoże wynosi 4,5 tony/m².
Konstrukcja wsparta jest na czterech podstawach o boku 25 m każda. Na wysokościach 57,63 m, 115,73 m i 276,13 m znajdują się tarasy widokowe. Zajmuje obszar kwadratu o boku 125 m. Na sam szczyt wieży prowadzi 1665 stopni. Na wieży dostępne są trzy poziomy widokowe. Pierwszy i drugi są dostępne schodami i windami, trzeci poziom jest dostępny tylko windą. Na poziomach znajdują się kawiarnie, tarasy, a także dawny apartament Gustave Eiffel’a, obecnie udostępniony dla zwiedzających.
Wieża Eiffel’a podczas burzy w 1902 r. Jest to prawdopodobnie pierwsza fotografia ukazująca trafienie piorunem w budynek. Na licencji Wikimedia Commons.
W ciągu 125 lat istnienia wieża przechodziła szereg modernizacji i remontów, wymieniano jej windy. Parokrotnie zmieniano bogate oświetlenie wieży. Co siedem lat wieża jest malowana w celu zapobieżenia korozji, podczas tej operacji każdorazowo zużywane jest 50-60 ton farby.
Wieża Eiffel’a była najwyższą budowla świata przez 41 lat, w 1930 r. w Nowym Jorku wzniesiono drapacz chmur 40 Wall Street, który jednak po zaledwie 29 dniach został zdystansowany przez Chrysler Building – obecnie zainstalowane anteny powodują, że wieża jest wyższa od tych budynków.
Współczesny widok Wieży Eiffel’a z Pola Marsowego. Na licencji Wikimedia Commons.
Obecnie Wieża Eiffel’a zajmuje 88 miejsce pod względem wysokości pośród budowli wolnostojących na świecie (ranking obejmuje także budynki już nieistniejące, jak np. wieżowce World Trade Centre w Nowym Joru) oraz 27 pośród wież. Do 2002 r. wieżę odwiedziło 300 mln zwiedzających.
M. O.
Zostaw komentarz