28 września 1884 roku w Kielcach przyszedł na świat Edward Taylor, wybitny polski ekonomista i działacz narodowy, którego życie łączyło głębokie zaangażowanie w sprawy niepodległości z pasją naukową. Jego dorobek – zarówno w dziedzinie ekonomii, jak i w sferze działalności społeczno-politycznej – stał się ważną częścią dziedzictwa II Rzeczypospolitej i powojennej Polski.

REKLAMA

Korzenie i młodość – patriotyzm wpisany w biografię

Choć nazwisko Taylor ma brzmienie anglosaskie, rodzina Edwarda była w pełni spolonizowana. Jak dowodził sam uczony w książce Historia rodziny Taylorów w Polsce (1933), jego przodkowie przybyli z Anglii i Szkocji już w XVII wieku. Od pokoleń służyli Polsce – w wojsku i w życiu społecznym – dając przykład wierności ojczyźnie.

Młody Edward dorastał w patriotycznej atmosferze. W kieleckim gimnazjum zaangażował się w tajne organizacje narodowe, należąc do elitarnej struktury „X” związanej ze Związkiem Młodzieży Polskiej „Zet” i Ligą Narodową. Już jako nastolatek dostrzegał, że niepodległość nie może opierać się na demagogii czy walce klas. Odrzucał internacjonalizm i dyktaturę proletariatu, uważając je za sprzeczne z ideą demokracji narodowej. Pisał później:

„Praca dla odzyskania niepodległości stawała się dla mnie programem mojego życia. (…) Złe postawienie zagadnień społecznych stało się powodem upadku Polski”.

Z tych młodzieńczych przeżyć zrodziło się zainteresowanie ekonomią – nie z chęci zysku, lecz z troski o sprawiedliwość społeczną i dobro narodu.

Naukowiec i organizator – fundamenty poznańskiej szkoły ekonomicznej

Po studiach i habilitacji Edward Taylor związał się z Uniwersytetem Poznańskim (później im. Adama Mickiewicza), gdzie od 1919 roku był profesorem ekonomii. To on zorganizował studia ekonomiczne w Poznaniu, wprowadził nauczanie prawa skarbowego na wydziale prawa i stworzył Poznańską szkołę ekonomiczną – jeden z najważniejszych polskich ośrodków badań gospodarczych.

Był uczonym o neoklasycznym spojrzeniu na gospodarkę – przeciwnikiem etatyzmu, zwolennikiem indywidualizmu gospodarczego i rozwoju klasy średniej. Kluczowe prace Taylora – m.in. Statyka i dynamika w teorii ekonomii (1919), Wstęp do ekonomiki (1936–1938), Teoria produkcji (1947), Historia rozwoju ekonomiki (1957–1958) – na trwałe wpisały się w kanon polskiej myśli ekonomicznej.

Jako pierwszy w Polsce uczynił z ruchu spółdzielczego przedmiot naukowych badań (O istocie współdzielczości), współtworzył Towarzystwo Ekonomistów i Statystyków Polskich, a po wojnie Polskie Towarzystwo Ekonomiczne. Wspierał tworzenie Wyższej Szkoły Handlowej w Poznaniu oraz redagował serię Poznańskie Prace Ekonomiczne, kształcąc pokolenia badaczy.

Polityk narodowy – od „Zetu” do Związku Ludowo-Narodowego

Taylor nigdy nie oddzielał nauki od służby publicznej. Od wczesnej młodości pozostawał w kręgu Narodowej Demokracji i był bliskim współpracownikiem Romana Dmowskiego.

  • Członek Ligi Narodowej.

  • W latach 1921–1924 zasiadał w Radzie Naczelnej Związku Ludowo-Narodowego, który był wówczas główną partią narodową.

  • W latach 1930–1932 był radnym miejskim w Poznaniu.

Zdecydowanie sprzeciwiał się przewrotowi majowemu i rządom sanacji, broniąc zasad demokracji i samorządności. Jego głos był ważny dla obozu narodowego, zwłaszcza w debatach o polityce gospodarczej państwa.

Kurator młodzieży akademickiej

Szczególne miejsce w działalności Edwarda Taylora zajmowała praca z młodzieżą. Jako kurator Korporacji Akademickiej „Baltia”, protektor i filister honoris causa, wspierał wychowanie akademickie oparte na etosie narodowym i obywatelskim. Spotykał się z Dmowskim, Heliodorem Święcickim czy Józefem Hallerem, tworząc środowisko, które miało kształtować przyszłe elity państwa.

Lata wojny i powojenne

Po II wojnie światowej Taylor kontynuował działalność naukową – wykładał ekonomię polityczną na Uniwersytecie Łódzkim, a od 1946 roku był członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i Polskiej Akademii Umiejętności (wcześniej – członkiem korespondentem od 1930). Wciąż publikował, m.in. dwutomową Historię rozwoju ekonomiki. Mimo zmian ustrojowych zachował niezależność intelektualną.

Życie prywatne i dziedzictwo

Edward Taylor w 1911 roku poślubił Wandę Wybranowską. Wychowali czterech synów, z których każdy zapisał się w historii:

  • Leon – sędzia Trybunału Stanu, działacz narodowy,

  • Stanisław – poległy w kampanii wrześniowej,

  • Jan – inżynier elektryk,

  • Karol – wybitny biochemik, rektor Uniwersytetu Gdańskiego.

Zmarł 9 sierpnia 1964 roku w Poznaniu, pochowany na Cmentarzu Junikowskim.

Znaczenie

Edward Taylor łączył w sobie uczciwość uczonego, patriotyzm działacza i talent organizatora. Był pionierem polskiej ekonomii teoretycznej i rzecznikiem wolności gospodarczej, a zarazem wiernym synem idei narodowej demokracji. Jego życie pokazuje, jak myśl naukowa może służyć narodowi, nie popadając w ideologiczne skrajności.

Dziś, w rocznicę urodzin, pamiętamy go jako twórcę poznańskiej szkoły ekonomicznej, filara polskiej nauki i wybitnego obywatela, którego dzieło wciąż inspiruje badaczy gospodarki i działaczy społecznych.