28 września 1958 roku w Polanicy-Zdroju zmarł Stanisław Kozicki herbu Lubicz – polityk, dyplomata, publicysta i wybitny intelektualista obozu narodowego. Jego życie, rozpięte między końcem XIX wieku a połową burzliwego XX stulecia, stanowi wyjątkowe świadectwo polskich losów: od czasów zaborów, przez odrodzenie państwa w 1918 roku, aż po dramat II wojny światowej i trudną rzeczywistość powojenną.

REKLAMA

Edukacja i formacja intelektualna

Urodzony 5 kwietnia 1876 roku w Łępicach, Kozicki już w młodości zdradzał pasję naukową. Studiował rolnictwo w Wyższej Szkole Rolniczej w Berlinie, gdzie zdobył gruntowne wykształcenie przyrodnicze, a następnie obronił doktorat w Halle i Wittenberdze, badając metody uprawy kukurydzy. Jednak – jak pokazały kolejne lata – jego powołaniem nie była tylko praca agronoma.
Pobyt w Paryżu, gdzie słuchał wykładów w Szkole Nauk Politycznych i zetknął się z nowoczesną myślą narodową Charles’a Maurrasa, ukształtował jego światopogląd polityczny, łączący realizm w ocenie stosunków międzynarodowych z ideą narodowej solidarności.

W służbie polskiej sprawy

W 1899 roku Kozicki wstąpił do Ligi Narodowej, a trzy lata później do Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego. Od tej chwili był wiernym współpracownikiem Romana Dmowskiego, uczestnicząc w najważniejszych przedsięwzięciach narodowej demokracji.

Jako redaktor naczelny „Gazety Warszawskiej” i publicysta „Przeglądu Narodowego” kształtował opinię polskich elit politycznych. W czasie I wojny światowej współtworzył Komitet Narodowy Polski, który reprezentował polskie interesy w Paryżu. To z jego inicjatywy i pod jego piórem powstawały memoriały przedstawiane mocarstwom, a w latach 1918–1919 jako sekretarz generalny polskiej delegacji brał udział w konferencji wersalskiej, gdzie wykuwały się granice odrodzonej Rzeczypospolitej.

Parlamentarzysta i lider Stronnictwa

Po powrocie do kraju w 1920 roku Kozicki został jedną z czołowych postaci Związku Ludowo-Narodowego. Był posłem na Sejm I kadencji, a w latach 1928–1935 senatorem Stronnictwa Narodowego. W 1923–1924 pełnił funkcję prezesa Zarządu Głównego ZLN, kierując najpotężniejszym wówczas klubem parlamentarnym. Równocześnie redagował ważne pisma narodowe: „Kurier Poznański”, „Przegląd Wszechpolski”, później znów „Gazetę Warszawską”.

Jego autorytet i kompetencje dyplomatyczne dostrzegły również władze państwowe: w 1926 roku został ambasadorem RP w Rzymie. Choć w wyniku walk frakcyjnych obóz sanacyjny odwołał go z placówki, ten epizod potwierdził jego rangę jako dyplomaty i znawcy polityki międzynarodowej.

Myśliciel i świadek XX wieku

Kozicki nie ograniczał się do bieżącej działalności partyjnej. Był wybitnym analitykiem stosunków międzynarodowych, przewidującym nadchodzące konflikty. Już w końcu lat 20. ostrzegał przed złudzeniem trwałego pokoju w Europie i apelował o przygotowania obronne. Po rozwiązaniu Ligi Narodowej w 1928 r. współtworzył Stronnictwo Narodowe i Straż Narodową – struktury, które miały umacniać niezależność państwa i ducha narodowego.

Podczas II wojny światowej, mimo niebezpieczeństw, współpracował z Komendą Główną Związku Walki Zbrojnej i Armią Krajową, wspierał ideę scalenia narodowego podziemia. Pisał broszury polityczne, w których nawoływał do jedności i zawieszenia sporów partyjnych w imię odbudowy państwa.

Ostatnie lata i dziedzictwo

Po 1945 roku osiadł w Krakowie, a następnie w Polanicy-Zdroju. Publikował w „Tygodniku Powszechnym” i „Kierunkach”, tworzył przekłady i prace historyczne. Jego najważniejszym dziełem z tego okresu stała się „Historia Ligi Narodowej” – obszerna synteza dziejów ruchu, któremu poświęcił całe życie.

Zmarł 28 września 1958 roku w wieku 82 lat. Spoczął w Polanicy-Zdroju obok żony Marii z Czaykowskich. W 2001 roku w mieście odsłonięto tablicę upamiętniającą jego działalność.

Znaczenie postaci

Stanisław Kozicki pozostaje jedną z kluczowych postaci polskiej narodowej demokracji – łącznikiem między światem idei a praktyką polityczną. Był uczonym i dyplomatą, publicystą o europejskich horyzontach, a zarazem człowiekiem czynu, który w przełomowych momentach historii stawał po stronie niepodległości i państwowego realizmu.
Jego bogaty dorobek, zarówno publicystyczny, jak i organizacyjny, wciąż stanowi cenne źródło wiedzy o dziejach polskiej myśli narodowej.

Dzisiejsza rocznica śmierci przypomina, że w dziejach II Rzeczypospolitej byli ludzie, którzy umieli łączyć pracę intelektualną z działaniem dla dobra wspólnego. Stanisław Kozicki – wierny idei narodowej, a jednocześnie otwarty na świat – pozostaje symbolem służby Polsce w najtrudniejszych czasach.