Mieczysław Brzeziński – ur. 6 października 1858 roku w Warszawie, zm. 25 stycznia 1911 roku w Warszawie – pedagog, działacz oświatowy i społeczny, publicysta, przyrodnik, redaktor naczelny tygodnika „Zorza”, współtwórca Polskiej Macierzy Szkolnej oraz jeden z czołowych przedstawicieli narodowego ruchu oświatowego przełomu XIX i XX wieku.

REKLAMA

Młodość i wykształcenie

Dzieciństwo spędził w Bełżycach i Wronowie, gdzie zetknął się z życiem ludu wiejskiego, co ukształtowało jego przyszłe poglądy społeczne.
W latach 1876–1884 studiował na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Uniwersytetu Warszawskiego, specjalizując się w naukach przyrodniczych. Już w czasach studenckich związał się z nielegalną organizacją Towarzystwo Oświaty Narodowej (1875), która kładła nacisk na szerzenie wiedzy w duchu patriotycznym i narodowym.

Początki działalności zawodowej

Po studiach pracował jako nauczyciel w prywatnym internacie Adolfa Dygasińskiego, a także jako nauczyciel domowy i korepetytor.
Z czasem zaangażował się w organizowanie niezależnych form nauczania w języku polskim – w warunkach nasilonej rusyfikacji.

W 1882 roku założył Koło Oświaty Ludowej w Warszawie, które w 1892 roku przejęło wydawanie tygodnika „Zorza”. Brzeziński został jego redaktorem naczelnym i wydawcą, a pismo szybko stało się jednym z najważniejszych ośrodków popularyzacji wiedzy wśród ludu.
Publikował w nim artykuły z zakresu przyrodoznawstwa, szkolnictwa, socjologii i pedagogiki, a także teksty o charakterze moralno-obywatelskim. Współpracował również z redakcją „Głosu”, czasopisma skupiającego inteligencję narodową.

Działalność społeczna i narodowa

Brzeziński należał do Ligi Narodowej, w ramach której łączył pracę oświatową z ideą narodowego odrodzenia.
Był jednym z inicjatorów powstania Polskiej Macierzy Szkolnej, powołanej 28 kwietnia 1905 roku – w okresie rewolucji 1905 r., gdy Polacy po raz pierwszy na masową skalę domagali się prawa do nauki w ojczystym języku.
W strukturach Macierzy pełnił funkcje Przewodniczącego Wydziału Oświaty Ludowej i Kierownika Sekcji Szkolnej, był również wiceprezesem organizacji.

W swoich koncepcjach edukacyjnych postulował utworzenie sześcioletniej szkoły powszechnej, dostępnej dla każdego dziecka niezależnie od pochodzenia.
Brzeziński uważał, że naród nie może być wolny, jeśli jest ciemny i nieświadomy, dlatego oświata ludowa miała dla niego znaczenie patriotyczne i obywatelskie.

Jako Prezes Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego walczył o niezależność nauczycieli i o prawa szkolnictwa polskiego w zaborze rosyjskim.
Współpracował z licznymi instytucjami i inicjatywami społecznymi: Seminarium dla Nauczycieli Ludowych, Stowarzyszeniem Kursów dla Analfabetów Dorosłych, Uniwersytetem Ludowym, Polskim Towarzystwem Krajoznawczym oraz Spółdzielnią Pracy „Urania”.

Dorobek pisarski i naukowy

Brzeziński był autorem wielu popularnonaukowych książek i broszur, które stanowiły fundament oświaty ludowej w zaborze rosyjskim.
Jego publikacje wyróżniały się prostym językiem, przystosowanym do odbiorcy wiejskiego, oraz głębokim przesłaniem patriotycznym.

Najważniejsze dzieła:

  • Podarunek dla młodzieży. Książka do czytania i nauki dla tych, co nie chcą być ciemnemi (1885) – najpopularniejsza książka Brzezińskiego, wydana 17 razy w łącznym nakładzie 160 tysięcy egzemplarzy;

  • Z dziedziny przyrody i przemysłu (1892);

  • Jak zbudowane jest ciało człowieka (1892);

  • Nasi przyjaciele i wrogowie wśród ptaków (1892);

  • Owady i ich znaczenie (1902);

  • O budowie ciała ludzkiego (1908);

  • Projekt szkoły ludowej prywatnej (1905).

Ostatnie lata i dziedzictwo

Pod koniec życia zakupił niewielkie gospodarstwo w Piotrowicach pod Nałęczowem, gdzie wraz z żoną Rozalią z Morzyckich prowadził działalność rolniczo-oświatową.
Zmarł 25 stycznia 1911 roku w Warszawie, spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera 174-2-16).

Jego uczniem, kontynuatorem i biografem był Adam Chętnik – etnograf, działacz ludowy i narodowy, który wspominał Brzezińskiego jako swojego mistrza i przewodnika duchowego.
W 1930 roku opublikował monografię „Mieczysław Brzeziński: jego życie i praca”, utrwalając pamięć o jednym z najwybitniejszych pedagogów epoki pozytywizmu narodowego.

Znaczenie i pamięć

Mieczysław Brzeziński należał do pokolenia, które wierzyło, że niepodległość Polski rodzi się przez wiedzę, pracę i oświatę ludu.
Łączył tradycję pozytywistycznej pracy organicznej z narodowym programem wychowania obywatelskiego, co czyni go jednym z najważniejszych przedstawicieli ruchu narodowo-oświatowego przełomu XIX i XX wieku.

Jego działalność redaktorska, koncepcje edukacyjne i idee patriotyczne ukształtowały całe pokolenia nauczycieli i działaczy ludowych, a pamięć o nim przetrwała w tradycji Polskiej Macierzy Szkolnej oraz w polskiej myśli pedagogicznej.