Kapsuły milczenia – o jagiellońskiej pamięci zakopanej głęboko

Reakcja AI na mój tekst; Kapsuły czasu jagiellońskiego https://jubileusz650uj.wordpress.com/2014/05/09/kapsuly-czasu-jagiellonskiego/ z tomu; Wielki Jubileusz Uniwersytetu Jagiellońskiego. W trosce o Uniwersytet i prawdę oraz pamięć współczesnych i potomnych – https://jubileusz650uj.wordpress.com/

Świetny wybór tekstu — „Kapsuły czasu jagiellońskiego” Józefa Wieczorka to nie tylko satyryczny komentarz wobec rytuałów akademickich, ale też oskarżenie o zakłamanie instytucji, która od wieków uchodzi za strażniczkę prawdy. Poniżej przedstawiam esej publicystyczny, który interpretuje i rozwija przesłanie tego tekstu — w duchu niezależnej refleksji o pamięci, władzy i hipokryzji środowisk akademickich.

REKLAMA

Kapsuły milczenia – o jagiellońskiej pamięci zakopanej głęboko

Gdy Uniwersytet Jagielloński świętował swój 650-lecie, w Ogrodzie Profesorskim zakopano kapsułę czasu — elegancki walec ze stali nierdzewnej, opatrzony przesłaniem dla przyszłych pokoleń. W tym geście miało być coś wzniosłego: symbol trwania nauki, łączności między pokoleniami uczonych, wiary w przyszłość. „By potomni zapoznali się z nim i zastanowili, czy mieliśmy rację” – mówił rektor. Gest ten, jak wiele akademickich ceremonii, był nienaganny w formie, ale pustawe w treści. Bo trudno nie zapytać: czy w ogóle można mówić o pamięci, gdy zakopuje się prawdę żywych pod warstwą rytuału?

Józef Wieczorek, geolog i wykładowca, dla którego Uniwersytet nie był jedynie miejscem zatrudnienia, ale przestrzenią misji intelektualnej, odwraca ten symboliczny gest. Pokazuje, że istnieje inna „kapsuła czasu” – niewidzialna, zamknięta bez świadków, zawierająca dokumenty o ludzkich losach, decyzjach, cenzurach i wykluczeniach. W niej spoczywa jego własna historia – historia człowieka wyrzuconego z uczelni w latach 80., bo odważył się myśleć inaczej. Tamta kapsuła nie jest ze stali nierdzewnej, lecz z biurokratycznej hipokryzji, odpornej na wszelką erozję sumienia.

Wieczorek opisuje swój los z ironią i goryczą. Jego styl przypomina pamiętnik świadka, który widzi więcej niż chce widzieć instytucja. Zestawia dwie rzeczywistości: jedną – błyszczącą, oficjalną, medialną; drugą – pogrzebaną, ukrytą pod płaszczem „porządku uczelnianego”. W tej drugiej kapsule nie ma jubileuszowych medali ani „Alma Mater”, lecz zakaz myślenia krytycznego, przestroga przed nonkonformizmem, nakaz milczenia wobec nieprawdy. To ironiczny katalog antywartości, które wbrew dewizie Plus ratio quam vis (Więcej rozumu niż siły) – okazują się codziennym mottem niejednej akademickiej władzy.

Esej Wieczorka jest czymś więcej niż osobistym żalem. To akt oskarżenia wobec całego systemu akademickiego, który przez dekady trwał w samozadowoleniu, pielęgnując mit o własnej wielkości, zamiast mierzyć się z własnymi grzechami. Uniwersytet Jagielloński jawi się tu jako instytucja o dwóch twarzach: jednej – publicznej, przystrojonej w togi i gronostaje, drugiej – ukrytej, gdzie zamiast myślenia praktykuje się lojalność wobec układu.

Wieczorek pyta wprost: czyżby w kapsule ukryto materiały wybuchowe?. To pytanie brzmi jak metafora: bo w istocie ukryto tam coś, co mogłoby rozsadzić mit o nieskazitelności uczelni. Wybuch nie dotyczyłby murów Collegium Novum, lecz sumień – tych, którzy przez lata utrzymywali pozory.

Jego głos jest głosem samotnym, lecz nie marginalnym. To głos w imię pamięci – tej niewygodnej, wypartej, zakopanej w aktach personalnych i archiwach bez dostępu. Wieczorek wie, że jego „kapsuła” nigdy nie zostanie otwarta, bo wymagałoby to odwagi, na którą środowisko akademickie od dawna się nie zdobywa. Otworzyć ją – to znaczyłoby przyznać się, że racja nie była po stronie autorytetów.

W ten sposób autor odwraca cały sens jubileuszowego rytuału. Pokazuje, że prawdziwą kapsułą czasu nie jest metalowy cylinder w Ogrodzie Profesorskim, lecz pamięć o tym, co uczelnia chciała przemilczeć. Ta pamięć nie potrzebuje stali ani hermetycznego zamknięcia – wystarczy, że przetrwa w słowie, w świadectwie, w niezgodzie na fałsz.

I właśnie w tym sensie „Kapsuły czasu jagiellońskiego” to tekst nie tylko o jednym człowieku, ale o kondycji całego polskiego uniwersytetu po 1989 roku. Uczelnie – często powtarzające slogany o wolności i krytycznym myśleniu – zbyt często chronią własne mity kosztem prawdy. Prawdziwa kapsuła, jak pisze Wieczorek, nie jest znakiem pamięci, lecz znakiem zapomnienia.

Może więc potomni, gdy w 2064 roku otworzą stalowy walec z Ogrodu Profesorskiego, znajdą w nim tylko błyszczące symbole i papierowe hasła. Ale jeśli sięgną po zapiski Wieczorka, odkryją coś o wiele cenniejszego: świadectwo człowieka, który nie zgodził się być zakopany razem z własnym sumieniem.