Tytułem wstępu trochę historii.

REKLAMA

Rodowód działalności LZS sięga okresu międzywojennego.  Otóż już w latach 1927/28 w ramach działalności kulturalnooświatowej Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” powstawały pierwsze koła i kluby sportowe, głównie tam gdzie pojawiali się aktywni działacze i sportowa pasja młodzieży. Kultura fizyczna była przed II wojną światową wpisana w programy również innych organizacji: związków młodzieży, kół gospodyń wiejskich, stowarzyszeń strzeleckich czy Towarzystw Uczelni Ludowych. W 1946 roku Zarząd Główny Samopomocy Chłopskiej wydał poradnik po nazwą Akcja usportowienia wsi, w którym radzono jak organizować imprezy sportowe, szkolić kadry czy rejestrować LZS-y. W tymże samym roku w ramach Przysposobienia Rolniczo-Wojskowego przeszkolona tysiące działaczy z zakresu wychowania fizycznego.

W dniu 25 lutego 1948r. Sejm powołał Główny Komitet Kultury Fizycznej oraz Powszechną Organizację Służba Polsce, z którą przez najbliższe trzy lata działalność LZS była ściśle związana. Działacze PO SP, Związku Samopomoc Chłopska a także Związku Zawodowego Pracowników i Robotników Rolnych w latach 1948-1952 zaczęli powoływać na wszystkich szczeblach Rady Sportu Wiejskiego. W grudniu 1948 roku powstała Główna Rada Sportu Wiejskiego, która ustaliła że, wszelkie formy organizacyjne sportu na wsi działające w zakładach rolnych, świetlicach, przy organizacjach młodzieżowych i uniwersytetach ludowych, przyjmują nazwę Ludowych Zespołów Sportowych. Jakie to były czasy niech świadczy jedno z jej poleceń – radami mają kierować rolnicy małorolni, należy z niej wykluczyć wiejskich bogaczy. Pod koniec 1951 roku w 8743 LZS-ach skupionych było 309 748 członków, choć niewątpliwie wiele z nich istniało tylko na papierze. W tych pierwszych 5 latach tylko niektóre LZS-y otrzymały podstawowy sprzęt sportowy (bezcenną wartość miała wtedy skórzana piłka z dętką) i rozpoczęto budowę prostych obiektów sportowych, choć to szumnie powiedziane. Najczęściej na boiska przekształcano łąki, pastwiska i zagajniki. Ze sprzętem też nie było najlepiej – obiecywano złote góry, a kończyło się na jednej sportowej koszulce lub parze butów. Piłkarze więc grali w „niedzielnym” obuwiu, a przełajowcy biegali boso i w krótkich kalesonach. Dlatego też młodzież sama organizowała fundusze na sprzęt np.  zbierała stonkę, złom, odśnieżała tory kolejowe i drogi, organizowała zabawy taneczne.  Stanisław Drążdżewski w swojej książce Ludowe Zespoły Sportowe. Zarys dziejów 1946-64 zauważa, że wraz ze wzrostem zaangażowania się w prace określonej sekcji sportowej i osiągania lepszych wyników sportowych wzmagało się u młodych ludzi zainteresowanie sprawami publicznymi. Z tych młodych adeptów sportu, wyrosło spore grono społeczników, które miało ogromny wpływ na przemiany na wsi, a na Ziemiach Odzyskanych sport przyczynił się do integracji społecznej. Ludowe Zespoły Sportowe – polskie zrzeszenie grupujące kluby sportowe działające w małych miejscowościach, głównie na wsiach. Statutowym celem LZS jest upowszechnianie i rozwijanie kultury fizycznej i sportu. LZS jest członkiem ISCA – Międzynarodowego Stowarzyszenia Sportu i Kultury. 

Pierwszy LZS założono w 1946 we wsi Czarnowąsy w dzisiejszym województwie opolskim. Początkowo LZS podlegał Inspektoratowi Wychowania Fizycznego i Sportu przy Zarządzie Głównym Związku „Samopomoc Chłopska”. Jeszcze przed 1950 w wyniku szybkiego rozwoju ruchu Ludowych Zespołów Sportowych utworzono struktury wojewódzkie i powiatowe. Przy Samopomocy Chłopskiej natomiast istniały rady sportu wiejskiego. Ówczesny regulamin LZS tak definiował cele organizacji:

„LZS prowadzi działalność w zakresie wychowania fizycznego i sportu, organizuje dla tego celu ludność wsi, popularyzuje wf i sport na terenie swej gromady i podnosi poziom społeczny i kulturalny swych członków, w myśl wytycznych programowych Głównej Rady Sportu Wiejskiego.”

Realizując swoje zadania statutowe – przede wszystkim rozwój sportu masowego – LZS-y miały swoje sztandarowe, systemowe imprezy sportowe prowadzone od szczebla podstawowego (gromada, gmina, powiat, województwo, kraj) do ogólnokrajowego grupujące na starcie tysiące uczestników i budzące duże zainteresowanie środowisk lokalnych:

1. „Biegi na przełaj” – zapoczątkowano je w sposób zorganizowany w 1956 roku w ówczesnych gromadach, odbywały się tuż po zakończeniu żniw. Finały odbywały się w czasie Dożynek. Jesienne i wiosenne biegi przełajowe odbywają się do dziś i cieszą się dużym zainteresowaniem młodzieży, a nie wymagają dużych nakładów finansowych.

2. „Czwórbój lekkoatletyczny” – zapoczątkowany w roku 1956 obejmował cztery konkurencje : bieg 60 m, skok w dal, i wzwyż, rzut piłeczką palantową (namiastka LA możliwa do zorganizowania w każdych warunkach), obecnie kontynuowany przez Szkolny Związek Sportowy.

3. Igrzyska Sportowo- Rekreacyjne – początki notują w latach 1948-49 i w latach następnych, kiedy to w Zrzeszeniu odbywało się szereg imprez masowych w lekkiej atletyce, w piłce nożnej, siatkowej – nazywano je spartakiadami, świętami sportu itp. W latach 60 ujednolicono nazwę, opracowano system igrzysk, które cieszą się dużym zainteresowaniem do dziś a do rywalizacji sportowej w LA, piłce nożnej, siatkowej, koszowej, konkurencjach rekreacyjnych stają rzesze mieszkańców środowiska wiejskiego. 

4. „Piłkarska Kadra Czeka” – najpopularnieszy w kraju turniej piłki nożnej dzieci do lat 15 prowadzony od eliminacji szkolnych do szczebla centralnego. 

5. Turniej szachowy „Złota Wieża” – zapoczątkowany w roku 1958 spowodował tak znaczne zainteresowanie królewską grą w środowisku wiejskim, że z czasem był to najliczniej obsadzany ze wszystkich turniejów w kraju. 

6. W latach 1958 – 1970 – turniej piłki siatkowej o „Puchar Dziennika Ludowego” był największą imprezą siatkarską obejmującą nie tylko LZS-y. Zimą grano w salach, latem, wiosną i jesienią na powietrzu, systemem każdy z każdym od szczebla gromady, a potem gminy, do szczebla centralnego.

7. Olimpiada Wiedzy Turystyczno-Krajoznawczej – impreza która jest kontynuatorem imprezy „Rowerem Wszędzie” (zapoczątkowana w latach 60) – prowadzona od eliminacji szkolnych, gminnych, powiatowych aż do szczebla centralnego. 

Ludowe Zespoły Sportowe przez wszystkie lata spełniały służebną rolę wobec społeczeństwa wiejskiego i małomiasteczkowego. Upowszechnianie kultury fizycznej, organizacja rozgrywek dla dzieci i młodzieży, festynów, spartakiad, różnych form turystyki dały wymierne efekty w bazie urządzeń sportowych wsi, wiele zmieniły w świadomości jej mieszkańców, trybie życia, zwyczajach.

Rozwój życia sportowego w rejonie Wadowic i dorzeczu Skawy.

Rozwój życia sportowego w rejonie Wadowic i dorzeczu Skawy został zapoczątkowany działalnością Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” a w zasadzie aktywnością gimnazjalistów. Oddziały „Sokoła”  powstały w Wadowicach w roku 1897, Kalwarii Zebrzydowskiej w 1897 a także w okresie póżniejszym międzywojennym w Makowie Podhalańskim oraz w Choczni. Z zespołów gimnazjalnych wyłoniły się kluby „Vadowia” w 1907r. oraz KS Beskid w Andrychowie w 1919r. Dużą rolę w rozwoju spotu spełniło również harcerstwo  i organizacja „Strzelec” w Zatorze i Kalwarii Zebrzydowskiej. Należy też wspomnieć o KS „Kalwarianka”, która niedawno w 2023 roku obchodziła 100-lecie istnienia czy też KS „Republika” z Zatora założona ok. 1920r. a także KS „Babia Góra” z Suchej Beskidzkiej, który to klub istnieje od 1918r. Powyższe zespoły w okresie międzywojennym uczestniczą już w rozgrywkach sportowych ówczesnej ligi „B” i „ligi podhalańskiej”. Sportem na terenie Wadowic zajmował się też stacjonujący tutaj 12 Pułk Piechoty a także organizacje żydowskie czyli Kluby: „Hagibor” i „Makkabi”. Podkreślić też trzeba, że sportem zajmowali się w młodości też bracia Wojtyłowie i tak: Edmund był bramkarzem juniorów wadowickiej „Polonii” w 1928r. a w drużynie gimnazjalnej na tej samej pozycji grał Karol Wojtyła.  

Jednym z głównych LZS-ów rejonu wadowickiego w późniejszym okresie był oczywiście klub sportowy Skawa Wadowice. Dlatego też warto sięgnąć do historii i na wstępie przypomnieć, jak powstał klub sportowy Skawa Wadowice. Otóż powstanie tego klubu było sprowokowane przez  inicjatywę ucznia klasy maturalnej wadowickiego gimnazjum Romana Dietla. Zorganizował on pokazowy mecz piłkarski pomiędzy z przyjezdną drużyną Czerwonych z Krakowa a założonym w Wadowickim Gimnazjum Kołem Sportowym „Vadovia”, który to mecz zakończył się zwycięstwem zawodników z Krakowa. Po tym meczu oglądanym przez rzesze widzów piłka nożna zaczęła  wzbudzać coraz to większe zainteresowanie wśród młodzieży wadowickiej. Jednak narodził się problem ponieważ do ,Vadovi” mogli należeć tylko uczniowie gimnazjum, co z kolei było w pewnym odczuciu społecznym dyskryminujące dla młodzieży rzemieślniczej Wadowic. Dlatego też jeszcze w roku 1907 przedstawiciele cechu rzemieślniczego utworzyli, a następnie zarejestrowali w Sądzie Okręgowym, statut nowego Klubu Sportowego o nazwie „Skawa” skupiającego właśnie przede wszystkim młodzież pozagimnazjalną. Pierwszym prezesem tej drużyny został miejscowy ślusarz – Ignacy Markielowski. Oprócz klubu Skawy, były też inne kluby piłki nożnej jak Związek Młodzieży Katolickiej oraz klub Strzelec przy Związku Strzeleckim.  Nadto w Wadowicach istniał również Żydowski Związek Sportowy  pod kierownictwem prezesa dr Jakuba Taffeta. W klubie tym uprawiano trzy dyscypliny sportowe: koszykówki rozgrywającej swoje mecze w klasie A krakowskiego okręgu oraz, tenisa i ping-ponga.  Klub sportowy Skawa w swojej historii miał różne nazwy min. Kolejarz, OMTUR  Skawa, KS „ZMP – Skawa” Wadowice, Związkowiec. Warto też dodać, że po II Wojnie Światowej w okresie komunistycznym była przyjęta nazwa Ludowy Klub Sportowy „Skawa”. Stało się to w roku 1962, kiedy na wniosek miejscowych działaczy klubowych został złożony wniosek akcesyjny do Zrzeszenia Ludowych Zespołów Sportowych, pod egidą którego klub będzie występować do końca wieku XX, jako LKS „Skawa” Wadowice. Obecnie pełna nazwa klubu Skawa brzmi – Miejski Klub Sportowy Skawa Wadowice. W klubie działają obecnie takie sekcje jak: piłkarska, siatkarska i tenisa stołowego. Aby dowiedzieć się więcej o historii klubu  polecam stronę internetową MKS Skawa Wadowice. 

Na dzień 31-12-1985r. w byłym województwie Bielsko-Biała istniało 41 LZS-ów w tym na terenie rejonu wadowickiego były następujące: 

a/ LKS „Skawa” Wadowice – posiadającej sekcje siatkówki i piłki nożnej, 

b/ LKS „Znicz” Sułkowice  – posiadającej sekcje siatkówki i piłki nożnej, 

c/ LKS „Chełm” Stryszów  – posiadającej sekcje sporty motorowe i piłka nożna,

d/ LKS „Victoria” Spytkowice- posiadającej sekcje piłka nożna, tenic stołowy,

e/ LKS „Łysa Góra” – Zawadka – posiadająca sekcję łucznictwa.

Wtedy też na liście działaczy 40-lecia znaleźli się m.in. 

Ryszard Kania, który związał się ze sportem od roku 1945, jako kierownik młodzieżowej sekcji OMTUR przy klubue sportowym „Skawa” w Wadowicach. Inicjatorem i współorganizatorem pierwszych LZS-ów w rejonie wadowickim. W latach 1950-1975 był Przewodniczącym Komitetu Kultury i Turystyki Fizycznej Powiatowej Rady Narodowej w Wadowicach (KKTF). W latach 1975-1977 Przewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu Kultury i Turystyki Fizycznej (WKKTF) w Bielsku-Białej a następnie do roku  1979 zastępcą przewodniczącego Rady Wojewódzkiej LZS. Po przejściu na emeryturę nadal pozostawał aktywnym działaczem sportowym. 

Antoni Gieruszczak, który wstąpił do LZS w roku 1958. Był członkiem Zrzeszenia LZS, działaczem społecznym i społeczno-politycznym. W niósł duży wkład w rozwój sportu w rejonie wadowickim. Przez wiele lat pracował na stanowisku naczelnika Gminy Tomice.

Dziś struktury organizacyjne LZS nie działają już tylko na terenach wiejskich. W małych, średnich i dużych miastach Polski również działają kluby zrzeszone w LZS. Obecnie struktura organizacyjna zaczyna się na Gminnym Zrzeszeniu LZS przez powiatowe, wojewódzkie a skończywszy na szczeblu ogólnopolskim. LZS jest organizatorem wielu imprez sportowych dla niepełnosprawnych. LZS posiada Centralny Ośrodek Szkolenia w Mielnie oraz kilka ośrodków szkoleniowo-wypoczynkowych. Organem prasowym zrzeszenia LZS był dziennik „Wiadomości Sportowe”.

Więcej o historii LZS-ów w Wadowicach i w rejonie Wadowickim w przygotowywanym obszernym artykule do Przeglądu Historyczno-Kulturalnego „Wadoviana” wydawanym przez Wadowickie Centrum Kultury w Wadowicach.

Żródła:

A.Buś i S.Wójtowicz – 45 LAT Ludowego Zespołu Sportowego „Orzeł’  Radocza 1948-1993, opr. P. i S. Wójtowicz, wydano staraniem LZS Radocza 1-08-1993r. 

Echa 40-lecia LZS, Broszurka wydana przez Zarząd Wojewódzki LZS, Bielsko Biała 1986

E. Małolepszy – Rola Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w rozwoju kultury fizycznej i turystyki w środowisku wiejskim w Polsce w latach 1989–2008,  Prace naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Seria: Kultura Fizyczna 2010, z. IX file:///C:/Users/Win_10/Downloads/Rola_Zrzeszenia_Ludowe_Zespo%C5%82y_Spor.pdf

Historia LZS w Świdnicy – https://archiwalna.gmina.swidnica.pl/content/view/446/93/

J.Ciupka. Red.Zarys historii sportu wiejskiego na Podkarpaciu w latach 1946-1996,  Rozdz. 2, Z historii sportu na wsi oraz powstania Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe,s. 10-21, Krośnieńska Biblioteka Publiczna, Krosno 1996, file:///C:/Users/Win_10/Downloads/7475_Rozdz_2_Z_historii_sportu_na_wsi_oraz_powstania_Zr.pdf

Historia LZS w Świdnicy – https://archiwalna.gmina.swidnica.pl/content/view/446/93/

K.Meus, 1907-2007 stulecie MKS Skawa Wadowice, Wadowice 2007,

R.Tatka, Klub Sportowy „Skawa”, Ludowy Klub Sportowy „Skawa”, Wadowice 1987r. Kopiowano w ZMB Wadowice 715/AA/87 w nakładzie 100 egzemplarzy,