O naśladowaniu Chrystusa, Tomasza à Kempis.

„Nie pytaj, kto powiedział, ale patrz, co powiedział”

REKLAMA

W mojej kolekcji znajdowała się książeczka „O naśladowaniu Chrystusa”, Tomasza à Kempis, z okresu okupacji niemieckiej, z jakże wymowną dedykacją – „Drogiej Pani w czasie najcięższych chwil w Jej życiu z życzeniami, aby ta książeczka była pociechą i ukojeniem zbolałej i rozdartej duszy (……) Kraków, dnia 18.VI. 1942 rok. Książeczkę tę wraz z innymi o treści religijnej ofiarowałem do muzeum i obecnie znajduje się ona w Muzeum Miejskim w Wadowicach. Pragnę dodać, że zawsze zabieram jeden egzemplarz tego dzieła do podróży. Mam zasadę, że w chwilach „gorszego samopoczucia” otwieram ją na „chybił trafił” i zawsze ta strona jest właściwa do moich przemyśleń i medytacji. Do chwili obecnej mam jeszcze kilka wydań tej cennej pozycji m.in. jest wśród nich wydanie francuskie z 1692 roku.

Dlaczego ta książeczka jest tak ważna i to w dobie obecnej, kiedy religijność jest reklamowana jako nie modna oraz jest wyśmiewana przez „nowoczesne trendy zachodnioeuropejskie”.

Otóż „O naśladowaniu Chrystusa” – łac. „De imitatione Christi” to popularna książeczka a w zasadzie poradnik życia chrześcijańskiego, przypisywana Tomaszowi à Kempis, choć jej autorstwo nie jest ostatecznie ustalone. Spór o autora tekstu rozpoczął się w XV wieku, a bezpośrednią przyczyną są słowa zawarte na końcu rękopisu znajdującego się w bibliotece królewskiej w Brukseli: „Nie pytaj, kto powiedział, ale patrz, co powiedział”. Wśród autorów tego dzieła wymieniano na przestrzeni wieków m.in.: Bernarda z Clairvaux, Jana Gersona czy św. Bonawenturę. Nowsze badania sugerują, że autorem mógł być też twórca renesansowego kierunku ascetycznego, Geert Groote.

Tomasz à Kempis ur. ok. 1380 roku w Kempen, zm. 25 lipca 1471 roku w Zwolle był niemieckim zakonnikiem, kanonikiem regularnym, teologiem i mistykiem. Tomasz zajmował się głównie kopiowaniem i pisaniem. Wiele jego traktatów o życiu monastycznym i małych esejów nabożnych zostało przetłumaczonych. Jest przypuszczalnym autorem O naśladowaniu Chrystusa jednego z największych dzieł ascezy chrześcijańskiej.

Dzieło powstało prawdopodobnie przed rokiem 1427. Składa się z czterech ksiąg, powstałych najprawdopodobniej w różnym czasie jako odrębne dzieła.

Mimo iż książkę krytykowano, zarzucając jej pesymizm, naiwność i pogardę dla spraw doczesnych, O naśladowaniu Chrystusa stało się jednym z najbardziej rozpowszechnionych po Biblii dzieł chrześcijańskich. Popularność zdobyła nie tylko wśród katolików, ale również wśród protestantów, a nawet niechrześcijan. Pociągająca dla czytelników była m.in. forma dialogu ucznia z niewidzialnym Mistrzem, która często pojawia się na kartach dzieła. W Polsce pierwszy anonimowy przekład ukazał się w 1545 roku. Autorami kolejnych przekładów byli m.in. ks. Jakub Wujek, poeta Stanisław Grochowski, Jan Wielowiecki, ks. Aleksander Jełowicki i Anna Kamieńska. W czasie II wojny światowej książkę tę drukowano w Londynie i wysyłano do obozów jenieckich, trafiała do obozów koncentracyjnych, a także do środowisk polskich, które znalazły się poza ojczyzną. Znanych jest 700 rękopisów tego dzieła, a przetłumaczono je na 95 języków. Fragmenty O naśladowaniu Chrystusa zostały zawarte w tekstach liturgii godzin w posoborowym brewiarzu.

Wśród czytelników dzieła można znaleźć świętych takich jak Franciszek Salezy, Ignacy Loyola, Karol Boromeusz, Josemaría Escrivá de Balaguer, Teresa z Lisieux, Jan XXIII, oraz wielu błogosławionych i mistyków. Do lektury tej książki zachęcał listownie swoich przyjaciół Adam Mickiewicz, wspominali o niej w swojej prywatnej korespondencji Juliusz Słowacki, Cyprian K. Norwid i Jerzy Liebert. Wśród znanych czytelników można również znaleźć tak różne postacie, jak Daga Hammarskjölda, Witolda Pileckiego, Pierre’a Corneille’a, Stefana Żeromskiego, Gottfrieda W. Leibniza czy Ludwiga van Beethovena.

Należy podkreślić, że do czytelników tego dzieła należał jak wspomniałem wyżej Dag Hjalmar Agne Carl Hammarskjöld, ur. 29 lipca 1905 roku, zm. 18 września 1961 roku, szwedzki polityk, dyplomata, ekonomista i prawnik, od 10 kwietnia 1953 do 18 września 1961 sekretarz generalny O N Z. Który w 1961 roku został uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla. Zginął w katastrofie lotniczej w dżungli pod Ndola w Rodezji Północnej (dziś Zambia). Znaleziono przy nim m.in. książeczkę „O Naśladowanie Jezusa”. Przez lata prowadził prywatny dziennik, w którym spisywał swoje przemyślenia na temat panowania Chrystusa i jego znaczenia dla jego życia. Po jego śmierci pismo zostało wydane pod tytułem Markings. Można zacytować znamienny fragment:

„Bóg nie umiera w dniu, w którym przestajemy wierzyć w osobiste bóstwo, ale umieramy w dniu, w którym nasze życie przestaje być oświecane stałym blaskiem, odnawianym codziennie, cudu, którego źródło jest poza wszelkim rozumem”.

Dzieło mówi wprost, jak godnie i prawdziwie żyć. Jest poradnikiem życia, ma formę dialogu ucznia z niewidzialnym Mistrzem. Głęboka znajomość człowieka, mądrość życiowa i żarliwa pobożność stanowi walor tej książki oraz niewątpliwie decyduje o jej przydatności i ciągłej aktualności. W lekturze tego niezwykłego tekstu szukali inspiracji święci, uczeni, artyści i politycy. Jego treść jest aktualna do dziś. Posiada ją wiele osób i osobistości tego Świata, które mogą być przykładem ludzi „prawych moralnie” i pomagających słabszym. Naśladowanie jest prawdopodobnie najszerzej czytanym obok Biblii chrześcijańskim dziełem nabożnym i jest uważany za klasykę pobożności i religii. Jego popularność była natychmiastowa, a przed 1650 rokiem została wydrukowana 745 razy. Poza Biblią żadna książka nie została wówczas przetłumaczona na więcej języków niż Naśladowanie Chrystusa w tamtym czasie. Należy wspomnieć, że Św. Augustyn postrzegał naśladowanie Chrystusa jako podstawowy cel życia chrześcijańskiego i jako lekarstwo na naśladowanie grzechów Adama. Św. Franciszek z Asyżu wierzył zarówno w fizyczne, jak i duchowe naśladowanie Chrystusa i opowiadał się za drogą ubóstwa i głoszenia kazań, jak Jezus, który urodził się w żłobie i umarł nagi na krzyżu. Tekst podzielony jest na cztery księgi, które zawierają szczegółowe wskazówki duchowe: „Pomocne rady życia duchowego”, „Wskazówki do życia wewnętrznego”, „O pocieszeniu wewnętrznym” i „O Najświętszym Sakramencie”. Podejście przyjęte w Naśladowaniu charakteryzuje się naciskiem na życie wewnętrzne i odejście od świata, w przeciwieństwie do aktywnego naśladowania Chrystusa przez innych braci. Książka kładzie duży nacisk na nabożeństwo do Eucharystii jako kluczowego elementu życia duchowego.

Ideał naśladowania Chrystusa był ważnym elementem teologii, etyki i duchowości chrześcijańskiej. Odniesienia do tej koncepcji i jej praktyki można znaleźć w najwcześniejszych dokumentach chrześcijańskich, takich jak Listy Pawła.

Naśladowanie ukazało się w okresie w którym następowała stopniowa utrata tradycji monastycznych i następował brak wartości moralnych wśród duchowieństwa. Dlatego to dzieło przyczyniło się do ponownego odkrycia autentycznych pobożnych praktyk oraz nawrócenie i ponowne skierowanie duchowieństwa do Boga i jest też jakże aktualna dla nich nawet dzisiaj.

Do 1471 roku rękopisy i księgi były tak często ręcznie kopiowane i przekazywane przez klasztory, że zachowało się około 750 rękopisów naśladowania. Autograf Tomasza à Kempis z 1441 roku jest dostępny w Bibliothèque Royale w Brukseli. Pierwsza drukowana edycja ukazała się w Augsburgu ok. 1471-2 roku Pod koniec XV wieku książka miała ponad 100 wydań drukowanych i tłumaczeń na język francuski, niemiecki, włoski i hiszpański. Książka spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem od samego początku, co charakteryzuje oświadczenie George’a Pirkhamera, przeora Norymbergi, dotyczące wydania z 1494 roku: „Nic bardziej świętego, nic bardziej zaszczytnego, nic bardziej religijnego, nic bardziej pożytecznego dla Chrześcijańska wspólnota może kiedykolwiek zrobić, niż ujawnić te dzieła Tomasza à Kempisa”.

W British Museum zachowało się 1000 różnych wydań. Kolekcja Bullingen, podarowana miastu Kolonia w 1838 roku, zawierała wówczas 400 różnych wydań. De Backer wymienia 545 wydań łacińskich i około 900 wydań francuskich.

Pierwsza księga naśladowania nosi tytuł „Pomocne rady życia duchowego”. Naśladowanie wywodzi swój tytuł z pierwszego rozdziału księgi I, „Naśladowanie Chrystusa i pogarda marności świata” (łac. „De Imitatione Christi et contemptu omnium vanitatum mundi”). Naśladowanie jest czasami określane jako podążanie za Chrystusem, co pochodzi z pierwszych słów pierwszego rozdziału – „Kto idzie za mną, nie wejdzie w ciemność”. Księga pierwsza zajmuje się wycofaniem życia zewnętrznego jak dotąd jako pozytywny obowiązek pozwala i podkreśla życie wewnętrzne, wyrzekając się wszystkiego, co próżne i złudne, opierając się pokusom i rozproszeniom życia, rezygnując z dumy nauki i pokory, porzucając dysputy teologów i cierpliwie znosząc pogardę i sprzeczności świata.

Kempis podkreśla znaczenie samotności i ciszy, „jakże niezakłócone mielibyśmy sumienie, gdybyśmy nigdy nie szukali ulotnych radości ani nie zajmowali się sprawami świata…” Kempis pisze także, że „Świat i wszystkie jego uroki przemijają” a podążanie za zmysłowymi pragnieniami prowadzi do „rozproszonego sumienia” i „roztargniętego serca” . Kempis pisze dalej, że należy medytować nad śmiercią i „żyć jak pielgrzym i obcy na ziemi… bo ta nasza ziemia nie jest miastem trwałym” . Kempis podaje przykład niespokojnego człowieka, który oscylując między strachem a nadzieją i z żalem podszedł do ołtarza i powiedział: „Och, gdybym tylko wiedział, że wytrwam do końca”. Natychmiast usłyszał boską odpowiedź: „A co, gdybyś to wiedział? Co byś zrobił? Zrób teraz to, co byś zrobił wtedy, a będziesz bardzo bezpieczny”. Po tym człowiek oddał się woli Bożej, a jego niepokój i lęk przed przyszłością zniknął.

Księga druga Naśladowania to „Dyrektywy dla życia wewnętrznego”. Książka kontynuuje temat Księgi Pierwszej i zawiera wskazówki dotyczące „spokoju wewnętrznego, czystości serca, dobrego sumienia – o łagodzenie naszych tęsknot i pragnień, o cierpliwość, o poddanie się woli Bożej, o miłość Jezusa, o znoszeniu pocieszenia i podjęcia Krzyża”. Kempis pisze, że jeśli mamy czyste sumienie, Bóg będzie nas bronił, a ktokolwiek zechce, aby pomóc złośliwości niczyjej, nie może zaszkodzić. Kempis pisze także, że kiedy człowiek się uniża, „Bóg go chroni i broni… Bóg sprzyja pokornemu człowiekowi… a po tym, jak został poniżony, wywyższa go do chwały” . Kempis pisze także, że fałszywe poczucie wolności i zbytnia pewność siebie są przeszkodami w życiu duchowym. „Łaska zawsze będzie dana prawdziwie wdzięcznym, a to, co dawane jest pokornym, jest odebrane pysznym”. Według Kempis`a, że nie powinniśmy przypisywać sobie żadnego dobra, ale wszystko przypisywać Bogu. Kempis pisze, że sami nie możemy dźwigać krzyża, ale jeśli zaufamy Panu, On ześle nam siłę z nieba.

Księga trzecia, zatytułowana „O wewnętrznej pocieszeniu”, jest najdłuższą spośród czterech ksiąg. Ta księga ma formę dialogu między Jezusem a uczniem. Jezus mówi, że bardzo niewielu zwraca się do Boga i duchowości, ponieważ są bardziej chętni do słuchania świata i pragnień swojego ciała niż do Boga. Jezus mówi, że świat obiecuje rzeczy przemijające i mało wartościowe, którym służy z wielkim entuzjazmem; podczas gdy obiecuje rzeczy najwspanialsze i najbardziej wieczne, a ludzkie serca pozostają obojętne. Jezus mówi, że „człowieka, który Mi ufa, nigdy nie odsyłam z pustką. Kiedy składam obietnicę, dotrzymuję jej i wypełniam wszystko, co obiecałem — jeśli tylko pozostaniesz wierny… aż do końca”.

Czwarta księga Naśladowania „O Najświętszym Sakramencie” ma również formę dialogu między Jezusem a uczniem. Kempis pisze, że w tym Sakramencie udzielana jest łaska duchowa, siła duszy zostaje uzupełniona, umysł obdarowanego zostaje wzmocniony, a ciało osłabione grzechem zostaje wzmocnione. Jezus mówi, że im prędzej zrezygnuje się z całego serca dla Boga i nie szuka już niczego zgodnie z własną wolą lub upodobaniem, ale całkowicie odda wszystko w ręce Boga, tym prędzej zjednoczy się z Bogiem i będzie w pokoju. Jezus kontynuuje: „Nic cię nie uszczęśliwi ani nie sprawi ci większej przyjemności niż posłuszeństwo woli Bożej”. Jezus przekazuje również swoją „niezmienną naukę” — „Jeśli nie wyrzekniesz się wszystkiego, co masz, nie możesz być moim uczniem”. „Odrzuć cały świat i cały jego grzeszny zgiełk i usiądź jak samotny wróbel na dachu domu i w goryczy duszy rozmyślaj o swoich występkach”.

Naśladowanie Chrystusa jest uważane za najważniejsze dzieło nabożne w chrześcijaństwie katolickim i obok Biblii. John Wesley, założyciel ruchu metodystycznego, wymienił Naśladowanie wśród dzieł, które wpłynęły na niego podczas jego nawrócenia. Generał Gordon zabrał ją ze sobą na pole bitwy. Naśladowanie Chrystusa wywarło wczesny wpływ na duchowość św. Teresy z Lisieux, która posługiwała się nim w swoim życiu modlitewnym, wydestylowała jego przesłanie i wykorzystała je we własnych pismach, które następnie wywarły wpływ na duchowość katolicką jako całość. Teresa była tak przywiązana do książki i czytała ją tak wiele razy, że jako nastolatka mogła cytować jej fragmenty z pamięci. Teolog Shailer Mathews napisał, że Naśladowanie przedstawia dokładny opis Chrystusa z Ewangelii i daje bezstronną lekturę słów Jezusa. Pisał też: „Przez wieki ludzie znajdowali w nim natchnienie do poświęcenia i pokory oraz do najostrzejszego badania samego siebie… Ten, kto nigdy nie znalazł się pod jej wpływem, przeoczył coś, co uczyniłoby go bardziej pokornym i ambitniejszym dla czystości życie”.

Swami Vivekananda, dziewiętnastowieczny filozof hinduski i założyciel Towarzystwa Vedanta, nakreślił szereg podobieństw między naukami o Imitacji a naukami Bhagavad Gity. Vivekananda napisał przedmowę i tłumaczenie naśladowania w 1899. Vivekananda zawsze nosił kopię Bhagavad Gity i Naśladowania. Pisarz duchowy Eknath Easwaran porównał nauki o Naśladowaniu z Upaniszadami. Naśladowanie jest bardzo popularne w Indiach, na równi z podobnym dziełem pt. „Samorealizacja – Poznanie Absolutu”. Jest to rozmowa króla Dżanaki z młodym mędrcem Asztawakrą, który wprowadził króla w tajniki najwyższej mądrości – w stan samopoznania. Dżanaka doznał oświecenia bardzo dawno, kilka tysięcy lat temu, lecz nauki znane pod nazwą „Asztawakra Gita lub Asztawakra Samhita przetrwały do dziś. Przetrwały tysiąclecia, ponieważ zawierają najczystszą prawdę, jaka można wyrazić słowami. Jest to najistotniejsza wiedza, jaką możemy posiąść.

„Dopóki człowiek nie urzeczywistni siebie, tak naprawdę nic nie wie. Gdy zaś zrozumie, kim naprawdę jest, będzie wiedział wszystko”

Warto w tym, miejscu przytoczyć również ważne słowa Sai Baby – „Człowiek nie używa swoich narządów zmysłów we właściwy sposób. Ma oczy, ale nie patrzy na to, co dobre. Ma uszy, ale nie słucha tego, co dobre. Istnieje tylko jedna możliwość, aby go skorygować. Trzeba wskazać mu drogę duchową i pomóc rozwijać cnoty prawdy, miłości i samopoświęcenia. Musi porzucić egoistyczne dążenia, arogancję i pychę. Jego umysł, który jest prawdziwym winowajcą, musi zostać oczyszczony z wszelkiego zła. Człowiek wierzy w to, co fałszywe i nierzeczywiste, i nie cieszy się prawdą, dobrem i pięknem. Prawdziwy pokój i radość zdobędzie tylko wtedy, gdy skieruje myśli ku Bogu i oddali je od nieistotnych błyskotek tego świata. Bez wiary w Boga człowiek niczego nie osiągnie, niezależnie od posiadanej wiedzy i bogactwa!” (Dyskurs z 12.10.1983 roku). Jednocześnie zawsze powtarzał, jeżeli jesteś wyznawcą hinduizmu, chrześcijaństwa, islamu itd. bądź jego lepszym wyznawcą. Chrześcijanom zalecał czytanie „O Naśladowaniu Chrystusa” a z Biblii Księgę Koheleta (czyli inaczej Księgę Eklezjastesa lub Księgę Kaznodziei Salomona).

Zachęcam do przeczytania książeczki „O Naśladowaniu Chrystusa”, tego jakże pożytecznego tekstu jaki napisał Kempis. Ten kto nie czytał tej książeczki, moim zdaniem marnuje czas, który wydaje się wszystkim wiecznością a przemija jednak bardzo szybko …..naprawdę warto przeczytać a później powracać do tej książeczki.