W burzliwym roku 1905, gdy Królestwo Polskie drżało od wstrząsów rewolucyjnych, a naród rozdarty był między radykalizmem a biernością, w Warszawie powstało Stronnictwo Polityki Realnej – ugrupowanie, które w przeciwieństwie do rewolucjonistów i romantyków stawiało na rozsądek, ewolucję i pracę w ramach istniejących realiów politycznych.

REKLAMA

Założone 18 października 1905 roku, SPR wyrosło z kręgu działaczy konserwatywnych i liberalnych związanych z tzw. „ugodowcami”, którzy – świadomi ograniczeń wynikających z rosyjskiego panowania – szukali dróg dialogu z władzą carską. Ich postawa, choć niepopularna wśród szerokich warstw społeczeństwa, była wyrazem politycznego pragmatyzmu i przekonania, że w warunkach zaboru rosyjskiego należy działać „małymi krokami”, stopniowo poszerzając sferę polskiej autonomii, języka i samorządności.

W tym sensie realiści – jak sami siebie nazywali – stali blisko ideowo Narodowej Demokracji (endecji). Podzielali jej przekonanie o nadrzędności interesu narodowego nad emocjami politycznymi, o konieczności odbudowy siły narodu poprzez pracę organiczną, edukację i rozwój gospodarczy, a nie poprzez romantyczne zrywy. Różnił ich jednak ton: endecy w tym czasie prowadzili ostrzejszą politykę narodową, SPR zaś przyjmowało bardziej dyplomatyczną postawę wobec władz rosyjskich, kierując się zasadą „realnej możliwości działania”.

W szeregach stronnictwa znaleźli się wpływowi przedstawiciele świata gospodarczego, naukowego i ziemiańskiego, m.in. Leopold Julian Kronenberg, Józef Ostrowski, Eustachy Dobiecki czy Henryk Dembiński. To oni reprezentowali Polaków w rosyjskiej Dumie Państwowej, starając się – mimo ograniczeń – przemycać idee narodowe i bronić interesów Polaków w ramach dopuszczonego przez władze porządku politycznego.

SPR głosiło poszanowanie prawa własności, równość obywateli, rozwój samorządu, autonomię Królestwa i obronę języka polskiego w szkołach i urzędach. W polityce społecznej podkreślało potrzebę harmonii między klasami i warstwami społecznymi, a w życiu publicznym – rolę Kościoła katolickiego jako fundamentu moralności i tożsamości narodowej.

Choć nigdy nie stało się ruchem masowym, Stronnictwo Polityki Realnej odegrało ważną rolę w utrzymaniu ciągłości polskiej myśli politycznej między konserwatyzmem a narodową demokracją. Uczyło myślenia w kategoriach państwowości, cierpliwości i realizmu – wartości, które miały ogromne znaczenie w latach poprzedzających odzyskanie niepodległości.

Po roku 1918 wielu dawnych realistów zasiliło szeregi endecji lub obozu konserwatywnego, inni weszli do dyplomacji i administracji odrodzonego państwa polskiego. Ich idea polityki opartej na rozumie, a nie na emocji – pozostaje jednym z ważnych, choć dziś często zapomnianych, nurtów polskiej tradycji niepodległościowej.