Będąc małym chłopcem, często mój tata zabierał mnie w niedzielę na Mszę Świętą nie tylko do Kościoła Parafialnego w Rynku w Wadowicach (obecnie Bazyliki), ale też do Klasztoru Karmelitów Bosych w Wadowicach. Tato miał sentyment do „kościoła na górce” jak określano to miejsce, ponieważ przed II Wojną Światową był tutaj tzw. Kościół Garnizonowy 12 Pułku Piechoty Ziemi Wadowickiej w którym służył.

REKLAMA

Pamiętam, że zawsze w trakcie Mszy Św. byłem wpatrzony w wysokie smukłe mury wewnętrzne świątyni na których były namalowane duże postacie aniołów. Malowidła przedstawiały „Hierarchię Nieba”. Zawsze mnie fascynowały te malowidła. Z biegiem lat fascynowały mnie również  historie związane właśnie z opisami hierarchii w niebie jak również historie związane ze światem niematerialnym czyli światem duchowym.

Pamiętam też z dzieciństwa modlitwę do Anioła Stróża. Długie lata byłem nieobecny w  moim rodzinnym mieście w Wadowicach. Jednak kilka lat temu chciałem pokazać te piękne stare freski hierarchii nieba mojej żonie. Jakież było moje zdziwienie, gdy zastałem tę świątynię po gruntownym remoncie a freski te zostały zastąpione współczesnymi malowidłami świętych.

Podobnie wiele lat temu, jak jeszcze jako kilkuletni  chłopiec służyłem do mszy, wtedy pamiętam, że w Kościele Parafialnym w Rynku (obecnie Bazylice), również po obu stronach ołtarza głównego na ścianach były namalowane dwa identyczne ogromne anioły. (http://pressmania.pl/akredytacja-prasowa-i-wspomnienia-z-czasow-pontyfikatu-papieza-polaka-swietego-jana-pawla-ii-wielkiego/ )

Niestety podczas remontu przeprowadzonego jeszcze na przełomie lat 60-tych i 70-tych ub. wieku przez Ks. Prałata Edwarda Zachera (nauczyciela religii Karola Wojtyły późniejszego Papieża Jana Pawła II) anioły te zostały zamalowane. Poszukiwałem przez ostatnie lata fotografii tych fresków, lecz niestety nie natrafiłem wśród znajomych, na takie pamiątki minionej już można powiedzieć epoki.  Za wyjątkiem jednej fotografii w kolekcji kol. Janusza Sobali. Mianowicie fotografii z kościoła parafialnego z widoczną tylko częścią anioła.

Powstaje pytanie dlaczego te freski przeszkadzały i dlaczego zanika wiele tradycji, które zostały przyjęte przez Kościół wiele wieków temu w tym przeszkadza również wielowiekowa tradycja Kościoła jak np. Msza Trydencka. (http://pressmania.pl/cicha-wojna-o-msze-trydencka/?fbclid=IwAR3B29gW9dmEtJISyH9qY7xkpByjFByTGPxvo0wKLO3TkxU3OjXNgBpq-kM )

Aby przejść do rozważań na temat hierarchii nieba należy na wstępie wyjaśnić pojęcie  słowa Anioł. Otóż „Anioł” wg różnych wyjaśnień encyklopedycznych to istota nadprzyrodzona w różnych religiach. Teologiczne studia nad aniołami znane są jako angelologia.

Religie Abrahamowie często przedstawiają ich jako życzliwych niebiańskich pośredników między Bogiem lub Niebem a ludzkością. Inne role obejmują obrońców i przewodników dla ludzi oraz sług Bożych.

Religie Abrahamowie opisują hierarchie anielskie, które różnią się w zależności od sekty i religii. Niektóre anioły mają określone imiona np. takie jak Gabriel lub Michał lub tytuły, takie jak serafin lub archanioł. Wypędzeni z Nieba nazywani są upadłymi aniołami, różniącymi się od niebiańskiego zastępu.(  https://profeto.pl/hierarchia-waznosci-wedlug-ewangelii )

Anioły w sztuce są zwykle ukazane jak ludzie o niezwykłej urodzie. W chrześcijańskich dziełach sztuki są one często utożsamiane z ptasimi skrzydłami, aureolami i boskim światłem. Słowo anioł pochodzi we współczesnym angielskim ze staroangielskiego engel (z twardym g) i starofrancuskiego angele. Oba wywodzą się z późnołacińskiego angelus, które z kolei zostało zapożyczone z późnogreckiego angelos co znaczy dosłownie „posłaniec”. Tłumaczenie „ángelos” jest domyślnym tłumaczeniem Septuaginty biblijnego hebrajskiego terminu malʼākh, oznaczającego po prostu „posłańca” bez konotowania jego natury. W łacińskiej Wulgacie znaczenie to zostaje rozwidlone: ​​kiedy malʼākh lub ángelos ma oznaczać ludzkiego posłańca, stosuje się słowa takie jak nuntius lub legatus. Jeśli słowo to odnosi się do jakiejś nadprzyrodzonej istoty, pojawia się słowo angelus. Takie zróżnicowanie przejęły późniejsze przekłady Biblii na języki narodowe, egzegeci wczesnochrześcijańscy i żydowscy, a w końcu współcześni uczeni. Wyraz anioł został zapożyczony przez polszczyznę z języka czeskiego, który zawdzięcza go misji Cyryla i Metodego. (https://pl.wikipedia.org/wiki/Anio%C5%82 )

Choć Biblia podaje nazwy niektórych zastępów, jak Serafini czy Cherubini, to nie wskazuje, że określenia te dotyczą różnych, oddzielnych grup aniołów, np. archaniołem jest w Biblii nazwany siódmy z aniołów trąbiących w wizjach przedstawionych w Objawieniu Jana, a bliżej tronu Boga niż siedmiu aniołów spełniających funkcje Serafinów, do których się zalicza, znajdują się jedynie cztery istoty żyjące (zwierzęta) będące na samym tronie, które można nazwać Cherubinami, gdyż wiele wersetów Pisma Świętego mówi o tym, że Bóg zasiada właśnie na nich. Według apokryficznej Księgi Henocha trzech aniołów z grona czterech zwierząt i z grona siedmiu posiada te same imiona, może być więc tak, że te same osoby pełnią kilka funkcji.

Opis stworzenia świata w Księdze Rodzaju (Rdz 1) ukazuje, że Bóg wydał polecenia dotyczące tworzenia „i stawało się”. To właśnie prawdopodobnie aniołowie przenosili polecenia Boga: „Jego aniołowie, pełni mocy bohaterowie wykonujący Jego rozkazy, by słuchać głosu Jego słowa” (Ps 103:20). Dlatego też uzasadnione jest mniemanie, że kiedy czytamy o Bogu stwarzającym świat, dzieło to zostało faktycznie wykonane przez aniołów. Możemy o tym również przeczytać w księdze Joba (38:4-7). Człowiek został stworzony w szóstym dniu. A wreszcie rzekł Bóg „Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam” (Rdz 1:26). Zwróćmy uwagę na to, że „Bóg” tutaj nie zwraca się do siebie samego – „uczyńmy człowieka” dowodzi, że Bóg zwraca się do więcej niż jednej osoby. Hebrajskim słowem przetłumaczonym jako „Bóg” jest tutaj -„Elohim”, co znaczy „potężni”, a odnosi się do aniołów. Fakt, że może aniołowie stworzyli nas na własne podobieństwo znaczy, że mogą być tacy jak my, albo inaczej my jesteśmy podobni do nich.

W IV stuleciu pojawia się nowa koncepcja, według której aniołowie byliby bytami  pozbawionymi ciała, niematerialnymi, duchowymi, niezłożonymi, obdarzonymi inteligencją. O ile stanowisko ojców greckich jest w tej kwestii jednoznaczne, o tyle opinia ojców zachodnich nie odznacza się jednomyślnością. Święty Hieromin twierdzi, że aniołowie posiadają naturę duchową, w innych zaś sugeruje, że mają one ciało niepodobne do ludzkiego, przypominające bardziej ciało człowieka zmartwychwstałego, ciało eteryczne, niebiańskie, duchowe, anielskie. Podobne, niezdecydowane stanowisko w tej kwestii zajmuje Piotr Chryzolog. W niektórych kazaniach przypisuje bytom niebiańskim cielesność, podkreślając, że aniołowie posiadają skrzydła, a Maryja Panna nie tylko widziała, ale i usłyszała głos anielskiego posłańca. W innych zaś wyraża opinię zgoła odmienną, odmawiając naturze anielskiej cielesności, podkreślając eteryczność, zwiewność, lekkość niebieskiego ducha. ( 07_kochaniewicz.b (1).pdf file:///C:/Users/Win7/Downloads/07_kochaniewicz.b%20(1).pdf )

 Podstawy chrześcijańskiej hierarchii anielskiej stworzył mnich żyjący na przełomie V i VI wieku, tworzący pod imieniem Dionizy Areopagita, który w traktacie „Hierarchia anielska” opisał ścisłą konstrukcję kolejnych bytów anielskich. (http://www.ptta.pl/pef/pdf/d/dionizyareopagita.pdf  )

Według katolickiej tradycji liczba chórów anielskich (porządków niebiańskich) waha się od 7 do 11. Zostały one uporządkowane w trzech triadach – jest to podział św. Ambrożego.  ( zamieszony m.in. tutaj https://pl.wikipedia.org/wiki/Anio%C5%82 )

Papież Jan Paweł II podkreślił rolę aniołów w nauczaniu katolickim w swoim przemówieniu z 1986 roku zatytułowanym „Anioły uczestniczą w historii zbawienia”, w którym zasugerował, że nowoczesna mentalność powinna docenić znaczenie aniołów. Według watykańskiej Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, „praktyka nadawania imion Świętym Aniołom powinna być odradzana, z wyjątkiem przypadków Gabriela, Rafaela i Michała, których imiona są zawarte w Piśmie Świętym”.

Jak jednak wygląda ta sprawa w judaizmie, otóż Aniołowie po hebrajsku to mal’ach czyli  „posłaniec”, są rozumiane poprzez interpretację Tanach i w długiej tradycji jako istoty nadprzyrodzone, które stoją przy Bogu w niebie, ale mają być ściśle odróżnione od Boga (JHWH), są mu też podporządkowane. Od czasu do czasu mogą pokazać wybranym ludziom wolę Bożą i instrukcje. W tradycji żydowskiej są również gorsi od ludzi, ponieważ nie mają własnej woli i są w stanie wykonać tylko jedno boskie polecenie. Tora używa hebrajskich terminów takich jak: „posłaniec Boży”, „posłaniec Pana”, „synowie Boży” i „Święci” w odniesieniu do istot tradycyjnie interpretowanych jako anioły. Późniejsze teksty używają takiego określenia jak- „górne”. W zależności od kontekstu, hebrajskie słowo może odnosić się do posłańca ludzkiego lub posłańca nadprzyrodzonego. Ludzki posłaniec może być prorokiem lub kapłanem, takim jak Malachiasz, „mój posłaniec”; Grecki nagłówek w tłumaczeniu Septuaginty stwierdza, że ​​Księga Malachiasza została napisana „ręką jego posłańca”. Przykładami nadprzyrodzonego posłańca są „Malak JHWH”, który jest albo posłańcem od Boga, aspektem Boga takim jak Logos lub sam Bóg jako posłaniec „teofaniczny anioł.” (https://www.academia.edu/3472016/_Polish_The_Angel_in_the_Hebrew_Bible._The_Idea_of_malakh_from_the_Statistic-Hermeneutic_Perspective_Aniol_w_Biblii_hebrajskiej._Pojecie_malach_w_ujeciu_statystycznym_i_hermeneutycznym_ )

Według rabinicznego judaizmu aniołowie nie mają ciał, lecz są wiecznie żywymi stworzeniami stworzonymi z ognia i czasami pojawiają się w midraszach jako konkurencja z ludźmi. Istoty niebieskie, ściśle przestrzegając praw Bożych, stają się zazdrosne o miłość Boga do człowieka.

Ludzie, przestrzegając Tory, modląc się, przeciwstawiając się złym instynktom są preferowani od już nieskazitelnych aniołów. W rezultacie są również gorsze od ludzi w tradycji żydowskiej. W Midraszu liczba mnoga od El, użyta w Księdze Rodzaju w odniesieniu do stworzenia człowieka, jest wyjaśniona obecnością aniołów: Bóg konsultował się zatem z aniołami, ale sam podjął ostateczną decyzję. Ta historia służy jako przykład, ucząc, że możni powinni zasięgać rady także ze słabymi. Własna ostateczna decyzja Boga podkreśla niepodważalną wszechmoc Boga. 

W judaizmie pobiblijnym pewne anioły nabrały szczególnego znaczenia i rozwinęły unikalne osobowości i role. Chociaż wierzono, że archaniołowie należą do niebiańskiego zastępu, nigdy nie rozwinęła się żadna systematyczna hierarchia. Metatron jest uważany za jednego z najwyższych aniołów w mistycyzmie Merkabah i kabalistycznym i często służy jako skryba; jest on krótko wspomniany w Talmudzie i figuruje poczesne miejsce w mistycznych tekstach Merkabah. Michael, który służy jako wojownik i orędownik Izraela (Daniel 10:13), jest postrzegany szczególnie czule. Gabriel jest wymieniony w Księdze Daniela (Daniel 8:15-17) i krótko w Talmudzie, a także w wielu mistycznych tekstach Merkabah. W judaizmie nie ma dowodów na kult aniołów, ale istnieją dowody na wzywanie, a czasem nawet zaklinanie aniołów.

Według Kabały istnieją cztery światy, a nasz świat jest ostatnim światem: światem działania (Assiyah). Anioły istnieją w wyższych światach jako „zadanie” Boga. Są przedłużeniem Boga, aby wywoływać skutki na tym świecie. Gdy anioł wykonał swoje zadanie, przestaje istnieć. Anioł jest w rzeczywistości zadaniem. Wywodzi się to z Księgi Rodzaju, kiedy Abraham spotyka się z trzema aniołami, a Lot z dwoma. Zadaniem jednego z aniołów było poinformowanie Abrahama o jego przyjściu dziecka. Pozostałe dwa miały uratować Lota i zniszczyć Sodomę i Gomorę. Według Kabały opisanej przez Złoty Świt jest dziesięciu archaniołów, z których każdy dowodzi jednym z chóru aniołów i odpowiada jednemu z sefirotów. Jest podobny do żydowskiej hierarchii anielskiej. Kabała (hebr. ‏קבלה‎ „otrzymywanie, przyjmowanie”) – duchowa mistyczno-filozoficzna szkoła judaizmu. Do jej podstawowych źródeł zaliczają się: Tora, Zohar, Ec Haim, Talmud dziesięciu sefirot, Sefer Jecira, Bahir, a także inne dzieła Ari (rabina Icchaka Luria Aszkenazi, znanego także pod imieniem Arizal) oraz Baal Sulama (Jehuda Leib Ha-Lewi Aszlaga). Definicja kabały według Baal Sulama – „Mądrość ta wyraża przez siebie, ni mniej ni więcej, jak kolejność zejścia korzeni, uwarunkowanych połączeniem przyczyny i skutku, podporządkowanych stałym i absolutnym prawom, które połączone ze sobą i ukierunkowane na jeden wielki, lecz bardzo ukryty cel, który nazywany jest: „Otwarcie Boskości Stwórcy jego stworzeniom w tym świecie…” (https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaba%C5%82a ) 

Oprócz wymienionych źródeł kabały są też teksty tylko dla wtajemniczonych. W tym jest też koło 72 aniołów Boga, które istnieją przez cały rok. Chodzi tutaj o czym warto tutaj wspomnieć o Tajemniczą Księgę – 72 Geniuszy Okrągłego Stołu Kabalistycznego – czyli o księgę hermetyczną (tylko dla wtajemniczonych) z którą miałem okazję się zapoznać będąc na emigracji w Ameryce Północnej a o której m.in. opowiadałem w marcu 2001 roku w programie Roberta Bernatowicza – Nautilus Radia Zet- w odcinku o tytule „Magia”. Księga ta jest jedną z tajemnic Kabały. Są tez inne księgi i teksty z pogranicza kabały i magii w szczególności dotyczące króla Salomona, który często przywoływał anioły, ale przede wszystkim siły demoniczne na swoje rozkazy. O czym jest też tekst hermetyczny „Teksty Króla Salomona”. Jest też  Traktat Gittin 68a–b, który zawiera unikatową w skali wczesnej literatury rabinicznej opowieść o przygodach króla Salomona i demona Asmodeusza. Oto król Salomon pragnie zbudować świątynię jerozolimską, ale potrzebuje do tego wsparcia Asmodeusza. Ten pomaga królowi, jednak cena, którą Salomon musi za to zapłacić okazuje się bardzo wysoka i w rezultacie już przez resztę swoich dni król śpi w otoczeniu uzbrojonej służby w obawie przed powrotem demona. Opowieść ta mimo swojej złożoności i bogactwa treściowego jak dotąd nie doczekała się tłumaczenia na język polski, a ze względu na barwność przedstawionych tam postaci, doskonale nadaje się ona do egzemplifikacji niuansów świata istot nadprzyrodzonych. (opowieść bardzo ciekawa, można przeczytać ją tutaj  – Przygody demona Asmodeusza i króla Salomona według Talmudu babilońskiego file:///C:/Users/Win7/Downloads/PJAC11[a]Kosior_fin_corr%20(1).pdf )

Chrześcijanie odziedziczyli żydowskie rozumienie aniołów, które z kolei mogło być częściowo odziedziczone po Egipcjanach. Na wczesnym etapie chrześcijańska koncepcja anioła charakteryzowała anioła jako posłańca Boga. Później nastąpiła identyfikacja indywidualnych posłańców anielskich: Gabriela, Michała, Rafaela i Uriela. Następnie na przestrzeni niewiele ponad dwóch wieków (od III do V) obraz aniołów nabrał określonych cech zarówno w teologii, jak i w sztuce. Ellen Muehlberger argumentowała, że ​​w późnej starożytności anioły były postrzegane jako jeden z wielu typów istot, których głównym celem było strzeżenie i prowadzenie chrześcijan.

W Biblii chrześcijańskiej aniołowie są przedstawieni jako duchowe istoty pośredniczące między Bogiem a ludźmi: „Uczyniliście go [człowiekiem] trochę mniejszym od aniołów…” (Ps. 8:4-5). Chrześcijanie wierzą, że aniołowie są istotami stworzonymi w oparciu o (Ps 148:2–5; Kolosan 1:16): „chwalcie Go, wszyscy Jego aniołowie: chwalcie Go, wszystkie Jego zastępy… bo On przemówił i zostali stworzeni Dowodził i oni zostali stworzeni…”. Greckie przekłady Biblii hebrajskiej odnoszą się do istot pośredniczących jako do aniołów, a nie do daimonów, dając w ten sposób rozróżnienie między demonami a aniołami. W Starym Testamencie wymieniane są zarówno życzliwe, jak i zaciekłe anioły, które jednak nigdy nie są nazywane demonami. Symetria dotyczy aniołów posłanych przez Boga i pośredniczących duchów obcych bóstw, a nie dobrych i złych uczynków.

W Nowym Testamencie istnienie aniołów, podobnie jak demonów, jest oczywiste. Mogą interweniować i wstawiać się w imieniu ludzi. Aniołowie ostrzegają ludzi przed zbliżającym się niebezpieczeństwem (Mt 4:6), chronią sprawiedliwych (Mt 4:6; Łk 4:10) i ujawniają boskie informacje niedostępne dla ludzi w inny sposób (Mt 1:10; Łk 1:20). Mieszkają w niebiosach (Mt 28:2; (J 1:51), działają jako wojownicy Boga (Mt 26:53) i czczą Boga (Ew. Łukasza 2:13). W przypowieści o Łazarzu i bogatych człowieku, aniołowie zachowują się jak psychopompowie. Zmartwychwstanie Jezusa przedstawia anioły, mówiące kobiecie, że Jezusa już nie ma w grobie, ale zmartwychwstał.  Według św. Augustyna „Anioł” to nazwa ich urzędu, a nie ich natury. Jeśli szukasz nazwy ich natury, jest to „duch”, jeśli szukasz nazwy ich urzędu, jest to „anioł”. „: z tego, kim są, „duchem”, z tego, co robią, „aniołem”. Ojciec Bazyli Tomasz Rosica mówi: „Anioły są bardzo ważne, ponieważ dają ludziom wyraz przekonania, że ​​Bóg jest intymny zaangażowani w ludzkie życie”.  Grzegorz z Nazjanzu uważał, że anioły zostały stworzone jako „duchy” i „płomienie ognia”, zgodnie z 1 Listem do Hebrajczyków, i że można ich utożsamiać z „tronami, dominium, władcami i władzami” Kolosan 1.

Pod koniec IV wieku Ojcowie Kościoła zgodzili się, że istnieją różne kategorie aniołów, którym przypisano odpowiednie misje i czynności. Była jednak pewna różnica zdań dotycząca natury aniołów. Niektórzy twierdzili, że anioły mają ciała fizyczne, podczas gdy niektórzy utrzymywali, że są całkowicie duchowe. Niektórzy teologowie sugerowali, że anioły nie są boskie, ale na poziomie niematerialnych istot podporządkowanych Trójcy. Rozwiązanie tego trynitarnego sporu obejmowało rozwój doktryny o aniołach.

W czterdziestu homiliach ewangelicznych papież Grzegorz wymienia anioły i archaniołów. Czwarty Sobór Laterański (1215) ogłosił, że aniołowie są istotami stworzonymi. Dekret soborowy Firmiter credimus (wydany przeciwko albigensom) stwierdzał, że zarówno aniołowie zostali stworzeni, jak i ludzie po nich. Sobór Watykański I (1869) powtórzył tę deklarację w Dei Filius, „Konstytucji dogmatycznej o wierze katolickiej”. Więcej na temat natury aniołów można dowiedzieć się też z książki – Natura aniołów. W: Siergiej Bułgakow: Drabina Jakubowa. Warszawa: Fronda-Apostolicum, 2005, s. 196. ISBN 83-60335-15-X. 

Ruch „Świętych w Dniach Ostatnich” (Mormoni) postrzega anioły jako posłańców Boga. Są posłani do ludzkości, aby przekazywać wiadomości, służyć ludzkości, nauczać doktryn zbawienia, wzywać ludzkość do pokuty, dawać klucze kapłańskie, ratować jednostki w niebezpiecznych czasach i prowadzić ludzkość. Wierzą, że aniołowie są albo duchami ludzi, którzy zmarli lub jeszcze się nie narodzili, albo są ludźmi, którzy zmartwychwstali lub zostali przemienieni i mają fizyczne ciała z ciała i kości i zgodnie z tym nauczał Józef Smith, że „Nie ma aniołów, którzy służą tej ziemi, oprócz tych, którzy do niej należą lub należeli”. 

W Zoroastrianizmie istnieją różne postacie przypominające anioły. Na przykład Amesha Spentas, sześć boskich istot stworzonych przez Ahura Mazdę („Mądry Pan”, Bóg) według Gatów z Zaratustry, funkcjonują jako „archaniołowie” i są uważani za takich w środkowoperskich pismach zoroastryjskich. Każda osoba ma również jednego anioła stróża, zwanego Fravashi. Patronują ludziom i innym stworzeniom, a także manifestują energię Boga. Amesha Spentas są często uważane za anioły, chociaż nie ma bezpośredniego odniesienia do tego, że przekazują wiadomości, ale są raczej emanacją Ahura Mazdy; początkowo pojawiały się w sposób abstrakcyjny, a później zostały spersonalizowane, związane z różnymi aspektami boskiego stworzenia.( https://www.sacred-texts.com/zor/sbe04/sbe0405.htm )

Wiara w anioły jest podstawą islamu. Koraniczne słowo oznaczające anioła (arab. malak) wywodzi się albo od Malaka, co oznacza „kontrolował”, ze względu na ich moc kierowania różnymi sprawami im przypisanymi, lub od rdzenia albo w znaczeniu „posłańca”, podobnie jak jego odpowiedniki w hebrajskim (malʾákh) i greckim (angelos). W przeciwieństwie do ich hebrajskiego odpowiednika, termin ten jest używany wyłącznie w odniesieniu do niebiańskich duchów boskiego świata, ale nie do ludzkich posłańców. Koran odnosi się zarówno do anielskich, jak i ludzkich posłańców jako „rasul”. Koran jest głównym źródłem islamskiej koncepcji aniołów. Niektóre z nich, takie jak Gabriel i Michał, są wymieniani z imienia w Koranie, inne są określane tylko przez ich funkcję. W literaturze hadisów anioły są często przypisywane tylko do jednego konkretnego zjawiska. Aniołowie odgrywają znaczącą rolę w literaturze Mi’raj, gdzie Mahomet spotyka kilku aniołów podczas swojej podróży przez niebiosa. Inne anioły często pojawiały się w islamskiej eschatologii, islamskiej teologii i islamskiej filozofii. Obowiązki przypisane aniołom obejmują na przykład przekazywanie objawień od Boga, wielbienie Boga, rejestrowanie czynów każdego człowieka i zabieranie mu duszy w chwili śmierci. W islamie, podobnie jak w judaizmie i chrześcijaństwie, anioły są często przedstawiane w antropomorficznych formach połączonych z nadprzyrodzonymi obrazami, takimi jak skrzydła, duże rozmiary czy noszenie niebiańskich przedmiotów. Koran opisuje ich jako „posłańców ze skrzydłami – dwa, trzy lub cztery (pary): On [Bóg] dodaje do Stworzenia tak, jak chce…”  Wspólnymi cechami aniołów są ich brakujące potrzeby cielesnych pragnień, takie jak jedzenie i picie. Ich brak pokrewieństwa z pragnieniami materialnymi wyraża się także w tworzeniu ze światła: anioły miłosierdzia tworzone są z nur (zimnego światła) w przeciwieństwie do aniołów kary stworzonych z nar (światła gorącego). Muzułmanie na ogół nie podzielają postrzegania anielskich przedstawień malarskich, takich jak te, które można znaleźć w sztuce zachodniej. Chociaż wiara w anioły pozostaje jedną z sześciu zasad wiary w islamie, w tradycji islamskiej nie można znaleźć dogmatycznej angelologii. Mimo to uczeni dyskutowali o roli aniołów w konkretnych wydarzeniach kanonicznych, takich jak wersety Mi’raj i Koranu. Nawet jeśli nie są w centrum uwagi, pojawiają się w folklorze, debatach filozoficznych i teologii systematycznej. Podczas gdy w klasycznym islamie powszechne pojęcia przyjmowano jako kanoniczne, we współczesnej nauce istnieje tendencja do odrzucania wielu materiałów o aniołach, takich jak nazywanie Anioła Śmierci imieniem Azra’il. W islamie ludowym poszczególne anioły mogą być przywoływane w obrzędach egzorcyzmów, których imiona są wyryte w talizmanach lub amuletach. (więcej na ten temat – https://web.archive.org/web/20110204013816/http://www.arabia.pl/content/view/282204/2 )

W neoplatonizmie Filon z Aleksandrii już zidentyfikował neoplatońską interpretację demonów jako aniołów. Uważano, że demony są pośrednikami między sferą nadprzyrodzoną a ziemską, interpretowaną przez Filona jako greckie określenie aniołów.

W sikhizm natomiast poezja świętego pisma Sikhów – Sri Guru Granth Sahib – w przenośni wspomina posłańca lub anioła śmierci, czasami jako Yam, a czasami jako Azrael – „Ajraeel”. Jednak sikhizm nigdy nie miał dosłownego systemu aniołów, preferując przewodnictwo bez wyraźnego odwołania się do nadprzyrodzonych porządków lub istot.

W naukach Towarzystwa Teozoficznego tzw. dewy są uważane za żyjące w atmosferach planet Układu Słonecznego (Anioły Planetarne) lub wewnątrz Słońca (Anioły Słoneczne) i pomagają kierować działaniem procesów przyrody, takich jak: proces ewolucji i wzrostu roślin; ich wygląd przypomina podobno kolorowe płomienie wielkości człowieka. Teozofowie uważają, że dewy można zaobserwować, gdy aktywowane jest trzecie oko. Niektóre (ale nie większość) dewów pierwotnie inkarnowały się jako istoty ludzkie. Teozofowie wierzą, że duchy natury, czyli żywiołaki, gnomy, undyny, sylfy, salamandry i wróżki można również zaobserwować, gdy aktywowane jest trzecie oko. Teozofowie utrzymują też, że te mniej rozwinięte ewolucyjnie istoty nigdy wcześniej nie inkarnowały się jako ludzie; uważa się, że znajdują się na odrębnej linii ewolucji duchowej zwanej „ewolucją dewów”; w końcu, gdy ich dusze rozwijają się podczas reinkarnacji, uważa się, że inkarnują się jako dewy. Twierdzą też, że wszystkie wyżej wymienione istoty posiadają ciała eteryczne, które składają się z materii eterycznej, rodzaju materii drobniejszej i czystszej, która składa się z mniejszych cząstek niż zwykła fizyczna materia płaska. (http://www.anandgholap.net/Devachanic_Plane-CWL.htm ) 

Odpowiednio greckie magiczne papirusy, zbiór tekstów tworzących kompletny grimuar, datowany gdzieś pomiędzy 100 p.n.e. a 400 n.e., również wymieniają imiona aniołów występujących w religiach monoteistycznych i pojawiają się jako bóstwa.

Liczne odniesienia do aniołów pojawiają się w Bibliotece Nag Hammadi, w której pojawiają się jako złowrogie sługi Demiurga i niewinni towarzysze eonów.( http://www.gnosis.org/naghamm/nhl.html )

Brahma Kumaris natomiast używa terminu „anioł” w odniesieniu do doskonałego lub pełnego stanu istoty ludzkiej, który, jak wierzą, można osiągnąć poprzez połączenie z Bogiem. Rozwija się raczej jako stan bycia niż byt. (https://en.wikipedia.org/wiki/Brahma_Kumaris )

W swojej Księdze Pewności Baháʼu’lláh, założyciel wiary baháí, opisuje aniołów jako ludzi, którzy „pochłonęli ogniem miłości Boga wszystkie ludzkie cechy i ograniczenia” i „przyodziali się” w anielskie atrybuty i zostali „wyposażeni w atrybuty duchowe”. ʻAbdu’l-Bahá opisuje anioły jako „potwierdzenia Boga i Jego niebiańskich mocy” oraz jako „błogosławione istoty, które zerwały wszelkie więzy z tym podziemnym światem” i „uwolnione z więzów jaźni” oraz „objawiające obfitość Boga”. wdzięk”. Pisma bahaickie odnoszą się również do Wysokiego Kongresu, zastępu anielskiego i wizji Służącej Niebios Baháʼu’lláha.( https://www.bahai.org/bahaullah/ )

To tylko pokrótce, małe, wstępne opracowanie na temat hierarchii nieba i rozważań religijno-filozoficznych na ten temat. Jest jeszcze wiele różnych religii i nurtów filozoficznych opisujących to zagadnienie. Pozostaje jeszcze kwestia opisów buntów i wojen w niebie, których opisy znajdujemy w wielu świętych księgach oraz tekstach apokryficznych.  Tradycja chrześcijańska głosi iż boski nakaz wywołał sprzeciw u Szatana, który popadając w pychę twierdził, że nie będzie służył ludziom, gdyż są istotami niższymi od aniołów i doprowadził do buntu 1/3 aniołów, o czym informuje Biblia. Jest to również nader interesujący temat, ale pomijam te zagadnienia w tym opracowaniu z uwagi na jego obszerność. Tak jak i pomijam kwestę satanizmu, gdyż uważam, że temat ten nie powinien być propagowany chociaż kult Szatana przebija się w niektórych religiach i pracach filozoficznych.  Również wiele zagadnień hermetycznych Kabały nie powinno być dostępne dla przeciętnego, nie przygotowanego czytelnika, gdyż wierzyć lub nie, są to czasem teksty bardzo niebezpieczne. Urywki działania tych tekstów można znaleźć w wielu książkach o tzw. magii i tym podobnych. Popularny przykład można też znaleźć w książce Rogera de Lafforest pt. „Domy które zabijają”, w której autor uchyla rąbka tajemnicy, ale dobrze, że nie do końca, na temat zakładania tzw. sanktuarium, czyli terenu należącego do konsekratora, bardzo niebezpiecznego do przekroczenia dla obcych. Dlatego też przestrzegam młodych ludzi przed dawaniem wiary w różne wydawnictwa o magii, gdyż wydający takie publikacje skoro to robią, to sami do końca nie znają zagadnienia tylko stwarzają niebezpieczne sytuacje dla innych. Trzeba pamiętać, ze każde wypowiedziane w świecie fizycznym słowo wywołuje pewien skutek w różnych sferach. Tak też zaczyna się Ewangelia Św. Jana – „Na początku było Słowo……” (Jan 1, 1-18) (https://sanctus.pl/index.php?grupa=179&podgrupa=180&doc=2 ).