11 października mija kolejna rocznica śmierci doktora Jana Mosdorfa, wybitnego polskiego filozofa, publicysty i przywódcy narodowego, zamordowanego przez Niemców w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau w 1943 roku. Jego życie i śmierć stanowią dramatyczny, ale i głęboko symboliczny rozdział historii polskiego ruchu narodowego – los człowieka, który łączył intelektualny rygor filozofa z gorącym patriotyzmem i głębokim poczuciem obowiązku wobec Ojczyzny.

REKLAMA

Dzieciństwo i edukacja

Jan Mosdorf urodził się 30 maja 1904 roku w Warszawie, w rodzinie inteligenckiej. Uczęszczał do znanego Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego, gdzie ujawniły się jego zdolności intelektualne i przywódcze. W 1922 roku zdał maturę i rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim. Początkowo wybrał prawo, jednak ostatecznie poświęcił się filozofii – dziedzinie, w której dostrzegał narzędzie do zrozumienia dziejów i ducha narodu.

W 1928 roku uzyskał tytuł magistra filozofii na podstawie pracy poświęconej etyce Zygmunta Balickiego – jednego z ideowych ojców narodowej demokracji. Dalsze studia odbył w Paryżu, na Sorbonie, a w 1934 roku obronił doktorat na Uniwersytecie Warszawskim pod kierunkiem prof. Władysława Tatarkiewicza. Jego rozprawa „Filozofia dziejów Augusta Comte’a” ukazywała głęboką znajomość myśli pozytywistycznej i społecznej, a także zdolność do krytycznej refleksji nad cywilizacją Zachodu.

Młodzież Wszechpolska i Obozy Narodowe

Mosdorf od wczesnych lat związany był z ruchem narodowym. Już jako student angażował się w działalność Młodzieży Wszechpolskiej, wkrótce stając się jednym z jej najważniejszych przywódców. W 1928 roku, na IV Kongresie MW we Lwowie, został wybrany prezesem Rady Naczelnej, stając na czele całej organizacji akademickiej. W tym okresie był też aktywnym publicystą pism takich jak Akademik Polski, Szczerbiec, Prosto z Mostu czy Myśl Narodowa.

W jego tekstach widać było charakterystyczną dla epoki wiarę w siłę państwa narodowego, konieczność moralnej odnowy społeczeństwa i budowę nowej elity narodowej. Należał do pokolenia, które przeżyło rozczarowanie sanacją i szukało w narodowym radykalizmie drogi do odrodzenia polskiego życia publicznego.

W 1934 roku współtworzył Obóz Narodowo-Radykalny (ONR), którego został jednym z liderów. To właśnie Mosdorf – człowiek o głębokiej kulturze intelektualnej i autorytecie moralnym – próbował nadać ruchowi narodowo-radykalnemu kierunek bardziej ideowy, społeczny i filozoficzny, przeciwstawiając się zarówno demagogii, jak i brutalnym metodom działania.

Po delegalizacji ONR nie przyłączył się ani do „Falangi” Bolesława Piaseckiego, ani do „ABC” Jerzego Kurcyusza. Pozostał wierny własnemu rozumieniu narodowego obowiązku – jako pracy duchowej, wychowawczej i organizacyjnej. W 1938 roku wydał dwutomowe dzieło „Wczoraj i jutro”, w którym analizował przemiany cywilizacji i wskazywał, że przyszłość należy do narodów silnych moralnie i świadomych swej tożsamości.

Konspiracja i męczeństwo

Po wybuchu II wojny światowej Jan Mosdorf włączył się w działalność konspiracyjną Stronnictwa Narodowego. Uczestniczył w tworzeniu struktur politycznych i wojskowych – współpracował z redakcją konspiracyjnego pisma Walka, był członkiem centralnego wydziału propagandy i współtwórcą zalążków Narodowej Organizacji Wojskowej.

W czerwcu 1940 roku został aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku, a następnie, 6 stycznia 1941 roku, deportowany do Auschwitz. Tam, w warunkach nieludzkiego terroru, stał się jednym z duchowych przywódców polskich więźniów narodowców. Wygłaszał tajne wykłady z historii i filozofii, organizował samopomoc, dzielił się chlebem, słowem i nadzieją.

Z czasem – jak wspominali współwięźniowie – Mosdorf przeszedł głęboką duchową przemianę. Człowiek, który w młodości widział w Żydach przeciwników politycznych, w Auschwitz zaczął im pomagać – widząc w nich już nie wrogów, lecz współcierpiących ludzi, ofiary tego samego zła. Jego ewolucja duchowa i moralna stała się symbolem przezwyciężenia nienawiści przez miłość i współczucie.

Został rozstrzelany 11 października 1943 roku w zbiorowej egzekucji w bloku XI. Miał 39 lat. Pozostał do końca wierny Polsce, Bogu i własnemu sumieniu.

Pamięć i dziedzictwo

Symboliczny grób Jana Mosdorfa znajduje się na Starych Powązkach w Warszawie. W 2005 roku jego imieniem nazwano coroczny Rajd im. Jana Mosdorfa organizowany na Podhalu – w hołdzie człowiekowi, który do końca pozostał wierny ideałom służby narodowi.

Mosdorf był myślicielem, który potrafił łączyć rygor filozofa z pasją działacza, a jego życie stało się dramatycznym świadectwem polskiego XX wieku: od ideowych sporów międzywojnia, przez okupację i obozy, aż po moralne oczyszczenie i ofiarę z własnego życia.

Dziś jego postać przypomina, że prawdziwy patriotyzm to nie tylko walka o zwycięstwo, ale i gotowość do przemiany serca – do służby ludziom, nawet tym, których kiedyś uznawaliśmy za obcych.

🕯️
Cześć Jego Pamięci
Jan Mosdorf (1904–1943)
Filozof, publicysta, narodowiec, męczennik Auschwitz