27 września 1885 roku w podkarpackiej Komborni urodził się Stanisław Pigoń – wybitny historyk literatury polskiej, edytor i wychowawca, który całym życiem dowiódł, że nauka i służba narodowa mogą się przenikać i wzajemnie wzmacniać. Jego los jest przykładem niezwykłej drogi: od chłopskiej chaty, przez front wojny polsko-bolszewickiej, aż po katedry największych uniwersytetów II Rzeczypospolitej i późniejszą niezależną pracę w realiach PRL.

REKLAMA

Korzenie i formacja narodowa

Pigoń wyrastał w surowych warunkach wsi galicyjskiej, gdzie praca fizyczna, gospodarność i poczucie obowiązku stanowiły codzienność. Te doświadczenia ukształtowały w nim wytrwałość, która później stała się fundamentem kariery naukowej i obywatelskiej. Podczas studiów we Lwowie wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej „Zet” Zygmunta Balickiego – organizacji, która uczyła odpowiedzialności za naród i państwo. To właśnie tam zdobył pierwsze szlify ideowe, wchłaniając etos pracy narodowej i idee obozu narodowo-demokratycznego. „Zet” stał się jego szkołą patriotyzmu czynu, a nie tylko słowa.

Uczony i rektor

Po studiach Pigoń związał swe życie z nauką. Od 1921 r. był profesorem historii literatury polskiej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, a w latach 1926–1928 rektorem tej uczelni. Jego kadencja zapisała się troską o poziom naukowy i rozwój młodego uniwersytetu.

W 1931 r. przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński, gdzie aż do 1960 r. – z przerwą spowodowaną II wojną światową – kierował katedrą i wychowywał pokolenia polonistów. Był znakomitym edytorem twórczości romantyków, m.in. Mickiewicza i Słowackiego, łącząc filologiczną precyzję z pasją odkrywcy.

Wojna 1920 roku – naukowiec w mundurze

Kariera akademicka nie oddzieliła go od spraw państwowych. Gdy w 1920 r. bolszewicka Rosja ruszyła na Warszawę, Pigoń odłożył książki i stanął do walki. Jako oficer Wojska Polskiego dowodził pociągami pancernymi – m.in. „Śmiałym”, „Groźnym” i „Hallerczykiem” – które odegrały istotną rolę w działaniach na Wołyniu, Polesiu i w rejonie Lwowa. To zbrojne doświadczenie było naturalnym dopełnieniem ideałów wyniesionych z „Zetu”: łączenia intelektu z czynem.

Konspiracja i nauka w cieniu okupacji

Po klęsce wrześniowej 1939 r. profesor nie przerwał działalności pedagogicznej. W czasie okupacji niemieckiej prowadził tajne nauczanie w kręgach Stronnictwa Narodowego, świadomie wracając do swego młodzieńczego dziedzictwa narodowo-demokratycznego. Nauka w konspiracji, w warunkach stałego zagrożenia, była dla niego aktem oporu i dowodem wiary w przyszłość polskiej kultury.

Lata powojenne – niezależność w realiach PRL

Po 1945 r. Pigoń wrócił na Uniwersytet Jagielloński. Do 1960 r. kierował katedrą historii literatury polskiej, będąc jednocześnie członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Choć działał w realiach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, pozostawał niezależny w sądach i lojalny wobec prawdy naukowej, unikając uwikłań politycznych. Zmarł 18 grudnia 1968 r. w Krakowie, pozostawiając ogromny dorobek naukowy i rzesze wdzięcznych uczniów.

Dziedzictwo

Biografia Stanisława Pigonia ukazuje harmonię intelektualnego posłannictwa i obywatelskiej służby. Chłopskie pochodzenie, wychowanie w „Zecie”, związek z obozem narodowo-demokratycznym, udział w wojnie polsko-bolszewickiej, tajne nauczanie w czasie okupacji i konsekwentna praca naukowa w PRL tworzą spójną opowieść o człowieku, który niezależnie od epoki stawiał na pierwszym miejscu dobro narodu i prawdę nauki.
Jego życie to nie tylko ważny rozdział w dziejach polskiej filologii, lecz także trwała lekcja odpowiedzialności i odwagi, wciąż aktualna w XXI wieku.