To pytanie wybrzmiało w Internecie po otrzymaniu przez Prof. Szymona Kozłowskiego, astronoma, pisma, które otrzymał z Ministerstwa  Kultury i Dziedzictwa Narodowego na zapytanie, czy  potrzebne jest zezwolenie na poszukiwania meteorytów.

REKLAMA

(https://www.youtube.com/watch?v=6aU5IyhEsrg&t=54s )

Odpowiedz jest oczywiście prawidłowa tzn. meteoryt nie jest zabytkiem. W dalszej części pisma jest stwierdzenie, że na poszukiwania meteorytów nie potrzeba osobnych zezwoleń a tylko zezwolenia od właścicieli gruntów. W piśmie tym wybrzmiała też oczywiście odpowiedź, że meteoryty nie podlegają Ustawie o zabytkach. 

Jednak byłbym ostrożny za przyjmowanie w sposób dosłowny wszystkiego w tym piśmie. 

Brak jest w nim ostrzeżenia o terenach objętych ochroną Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków!!!!! 

Ta niepełna informacja może być też myląca, gdyż tereny te nie są opisane na mapach, czy też w terenie a informację o ich położeniu posiadają tylko biura Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków. 

Nawet pomimo zgody właściciela gruntu, który też może nie mieć pełnej wiedzy, że dany teren jest objęty ochroną konserwatora. możemy bezwiednie popełnić wykroczenie zgodnie z zasadą Ignorantio Juris Nocet – Nieznajomość Prawa Szkodzi.  

Moim zdaniem poszukiwacze meteorytów powinni to sprawdzić sami dopełniając swoją  staranność w tym zakresie. Dlatego też w swoich publikacjach podkreślałem, iż znajomość Ustawy o ochronie zabytków jest dla ich dobra. Nie należy bagatelizować tego faktu. 

Oczywistym jest, że meteoryt nie jest zabytkiem, poza artefaktami zabytkowymi wykonanymi z meteorytów. Meteoryty również bezpośrednio nie podlegają Ustawie z 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.( Dz. U. 2003 Nr 162 poz. 1568 z póz. zm.) Pisałem o tym wielokrotnie w swoich publikacjach i opracowaniach. (http://www.ptmet.org.pl/status-prawny-meteorytow-w-polsce-stan-na-rok-2020-mgr-andrzej-kotowiecki/ )

Szczegółowa regulacja tego problemu prawnego znajdowała się kiedyś w ustawie o ochronie dóbr kultury z 1962 r. (Dz.U. 1962 Nr 10 poz. 48 z póz. zm.)   Zgodnie z jej art. 2 dobrem kultury jest każdy przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego ze względu na jego wartość historyczną, naukową lub artystyczną. Ochronie prawnej przewidzianej w przepisach tej ustawy podlegało każde dobro kultury, jeżeli jego charakter zabytkowy był oczywisty i nie podlegał ochronie na podstawie innych przepisów (art. 4 pkt 3 ustawy). Przedmiotem ochrony mogły być w szczególności również m.in. rzadkie okazy przyrody żywej lub martwej, jeżeli nie podlegały przepisom o ochronie przyrody (art. 4 pkt 7). Ustawa ta została jednak zmieniona w 2003 roku.

Zgodnie z art. 24 tej ustawy  wykopaliska i znaleziska archeologiczne stanowiły własność Państwa, podobne rozwiązanie zostało wyeksponowane w art. 35 ustawy z 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Znalazca przedmiotu archeologicznego obowiązany jest go zabezpieczyć i niezwłocznie zawiadomić o tym fakcie właściwą jednostkę lub podmiot. Takiej osobie, jeżeli dopełniła wszystkich obowiązków, przysługuje prawo otrzymania od Państwa nagrody.

Wobec wyraźnego brzmienia przepisów – wszelkie znaleziska archeologiczne podlegają ochronie prawnej przewidzianej w ustawie i stanowią ex lege własność Skarbu Państwa. Gdyby zatem w/w ustawa uznawała, że meteoryty są znaleziskami archeologicznymi, kwestia prawa własności do nich byłaby rozstrzygnięta. Jednak w wielu krajach anglosaskich i nie tylko meteoryty zaliczono do dóbr kultury narodowej i uznano je nawet za zabytki, co znalazło swój zapis w ustawodawstwie m.in. w takich krajach jak : Australia [4 z 6-ciu Stanów], Kanada, Nowa Zelandia, USA a nawet Indie. Należy podkreślić, że ewenementem w skali światowej jest prowincja Chaco w Argentynie, w której konstytucji znalazła się deklaracja, że wszystkie meteoryty należą do władz prowincji (Chaco Province Constitucion, Section10).

Przymiot archeologiczny a w zasadzie zabytek archeologiczny można przypisać jednak tylko takim przedmiotom, których powstanie jest wytworem kultury materialnej. Tak więc za „meteoryty-zabytki” można uznać tylko przedmioty wykonane przed wieloma laty z meteorytów. Zabytków takich nie jest dużo na świecie, ale mamy ich kilka w Polsce.

 Jak już wspomniałem wyżej w stanie prawnym do 17 listopada 2003 r. meteoryty były  dotychczas (wg wielu prawników) chronione prawem wynikającym z Ustawy o ochronie dóbr kultury z dnia 15 lutego 1962 roku gdzie w Artykule 5 zapisano : „{…}  7} rzadkie okazy przyrody żywej lub martwej, jeżeli nie podlegają przepisom o ochronie przyrody;{…}”.

Należy podkreślić, że podobnym zapisem wiąże nas jednak tylko Konwencja UNESCO dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury została sporządzona w dniu 17 listopada 1970 roku w Paryżu na szesnastej sesji UNESCO. 

Została ratyfikowana przez Polskę w dniu 10 stycznia 1974 roku [Dz. U. 74. 20. 106].   Do końca 1999 roku 91 krajów świata ratyfikowało tę konwencję. 

Według Artykułu 1 konwencji – „Dla celów niniejszej Konwencji za dobra kultury uważane są dobra, które ze względów religijnych lub świeckich uznane są przez każde Państwo za mające znaczenie dla archeologii, prehistorii, literatury, sztuki lub nauki i które należą do następujących kategorii: a)  rzadkie zbiory i okazy z dziedziny zoologii, botaniki, mineralogii, anatomii, przedmioty przedstawiające wartość paleontologiczną (…..)  Dalej jest jeszcze wyliczenie ponad 10 punktów i podpunktów, ale dla nas istotnym jest podkreślenie „(…) rzadkie zbiory i okazy z dziedziny, (……) mineralogii,( …..)”,  (w tej grupie oczywiście mieszczą się meteoryty). 

Konwencja UNESCO  chroni moim zdaniem meteoryty , lecz jest to  uzależnione od interpretacji i wykładni prawnej  poszczególnych państw. Zresztą po raz pierwszy UNESCO powołało w 1963 roku „Working Group on Meteorites”, która to Grupa na swojej pierwszej sesji w Paryżu w dniach 25-27 lutego 1964 roku uchwaliła Rekomendację Nr. 9  w sprawie badań meteorytów i ich ochrony.

 W tym miejscu należy zaznaczyć, że Konstytucja RP  z dnia 2 kwietnia 1997 r. jest pierwszą polską konstytucją, która reguluje zagadnienia skuteczności norm prawa międzynarodowego w polskim prawie wewnętrznym. Kluczowe znaczenie mają zapisy art. 9 oraz artykułów zamieszczonych w rozdziale III zatytułowanym Źródła prawa. Art. 9 Konstytucji mówi, że Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. W art. 87, określa źródła prawa powszechnie obowiązującego w Polsce, wymienia w katalogu m.in. ratyfikowane umowy międzynarodowe. Ponadto stwierdza w art. 91 ust. 1 , że ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

Nasz Ustawodawca postanowił, że meteoryty w Polsce będą chronione poprzez stanowczy zakaz i zapobieganie ich nielegalnemu wywozowi bez zezwolenia stosownych władz, zostało to umieszczone  w specjalnym przepisie w Ustawie o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. 2004 Nr 92 poz. 880 z póz. zm.)

W Polsce obrót handlowy meteorytami jest wolny. Jedynym ograniczeniem jest zakaz ich wywozu za granicę bez zezwolenia właściwego ministra środowiska. Chodzi tutaj oczywiście o meteoryty znalezione na terenach Polski.

Art. 121. …….. pkt. 2. Wywóz za granicę meteorytów i kopalnych szczątków roślin i zwierząt wymaga zezwolenia ministra właściwego do spraw środowiska.

Jeżeli chodzi o sprowadzanie meteorytów dla celów  naukowych i kolekcjonerskich, to są one zwolnione z cła i można je sprowadzać jako próbki mineralogiczne lub okazy geologiczne minerałów. Z reguły w przypadku kontroli celnej za te przesyłki Urząd Celny  nalicza opłaty celne za kontrolę przesyłki lub paczki, ale od wypadku należy sprawdzić jaką wartość przedstawia przesyłka, gdyż mogą być od tej kwoty naliczone również opłaty celne.  

W związku z powstającymi już nieformalnymi grupami poszukiwawczymi meteorytów, chciałbym poruszyć też bardzo ważną sprawę o której wspominałem juz w ostatnim moim artykule pt. „Od 1 maja 2024 roku ważne zmiany dla poszukiwaczy „skarbów” w Polsce – Część I” (https://pressmania.pl/od-1-maja-2024-roku-wazne-zmiany-dla-poszukiwaczy-skarbow-w-polsce-czesc-i/?fbclid=IwAR1M-L7lrq8prblYcnMU_uKLS3iPyS7kEsJkNpdgTzxZDtg2xeHnoVOAiTk ) Mianowicie wspomniałem o „Grupach poszukiwawczych meteorytów”, które moim zdaniem mogą powstawać w ramach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego w oparciu o Statut a w zasadzie o § 7 „Cele statutowe Stowarzyszenia będą realizowane poprzez: ….. 2) organizowanie wypraw poszukiwawczych w miejsca spadków meteorytów”, lecz musi ten przepis zostać doprecyzowany i uzgodniony na Walnym Zebraniu wszystkich członków Towarzystwa.  

Do tej pory wyjaśniałem naszym członkom, że legitymacja nie upoważnia do poszukiwań, gdyż taka jest prawda. 

Zarząd Polskiego Towarzystwa Meteorytowego  nie może brać odpowiedzialności za tego typu poszukiwania bez odpowiednich dalszych uzgodnień i przepisów.

Należy jednak podkreślić, ze poszukiwacze meteorytów tak zrzeszeni jak i nie zrzeszeni w Polskim Towarzystwie Meteorytowym mogą powołać i zarejestrować „Klub Poszukiwaczy Meteorytów” w oparciu o swój ustalony statut i wyznaczyć w nim osoby odpowiedzialne np. zarząd klubu, za przygotowanie tych poszukiwań jak również za współpracę z terenowymi służbami archeologicznymi i konserwatorem zabytków, aby pozyskiwać informacje o terenach chronionych, co moim zdaniem jest bardzo ważne. Osoby te byłyby również odpowiedzialne za uzyskanie wymaganej zgody właścicieli gruntów.  

Poszukiwania meteorytów mogłyby być koordynowane i wspierane oczywiście legalnymi działaniami przez Polskie Towarzystwo Meteorytowe, lecz sprawa ta powinna być dokładnie omówiona jak już wspomniałem i to tylko  na Walnym Zebraniu wszystkich członków Towarzystwa. 

Wkrótce mają być również wydane rozporządzenia o których już wspomniałem w cytowanym wyżej artykule z którymi warto i trzeba się będzie też dokładnie zapoznać.  (https://pressmania.pl/od-1-maja-2024-roku-wazne-zmiany-dla-poszukiwaczy-skarbow-w-polsce-czesc-i/?fbclid=IwAR1M-L7lrq8prblYcnMU_uKLS3iPyS7kEsJkNpdgTzxZDtg2xeHnoVOAiTk )

Na zakończenie składam podziękowanie Prof. Szymonowi Kozłowskiemu za zgodę na upublicznienie pisma, które otrzymał z Ministerstwa  Kultury i Dziedzictwa Narodowego.